Комисија за утврђивање злочина окупатора и њихових помагача у Војводини

  • Komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini
  • Pokrajinska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini
  • Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini
Identifier
RS 002 F. 183
Language of Description
Serbian
Dates
1929 - 1950, 1944 - 1947
Level of Description
Fonds
Languages
  • German
  • Hungarian
  • Serbo-Croatian
Scripts
  • Cyrillic
  • Latin
Source
EHRI

Web Source

https://arhivvojvodine.org.rs/rs-002-f-183/

Extent and Medium

80,09 m (81 knjiga, 645 kutija)

Creator(s)

  • Komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini

Biographical History

Osnivanje Komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini inicirano je jednom od odluka donetih na Drugom zasedanju Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), održanom 29. i 30. novembra 1943. godine u Jajcu u Bosni i Hercegovini. Tom prilikom je, najpre, usvojena Deklaracija, na temelju koje su donete odluke AVNOJ-a. Neke od njih su bile ustavnog karaktera, poput one kojom je AVNOJ konstituisan u „vrhovno, zakonodavno i izvršno narodno predstavničko telo”, te uspostavljen Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), kao izvršni organ AVNOJ-a, koji je imao „sva obeležja narodne vlade”. Između ostalih, doneta je i odluka Predsedništva AVNOJ-a broj 10 – istom je pri Predsedništvu NKOJ-a obrazovana Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača. Komisija je formirana sa ciljem „utvrđivanja odgovornosti, pronalaženja i privođenja kazni svih lica odgovornih za zločine koje su u Jugoslaviji počinili i čine u toku rata okupatori i njihovi pomagači [...]”.

S obzirom na to da je odlukama AVNOJ-a nova Jugoslavija ustrojena kao federativna država, postepeno su, od februara do novembra 1944. godine, nakon Državne, osnovane i njoj podređene zemaljske komisije, nadležne za teritorije svake od federalnih jedinica. Uz njih, u istom periodu je uspostavljena i komisija nadležna za teritoriju pokrajine Vojvodine, sa sedištem u Novom Sadu. Tačan datum njenog osnivanja se razlikuje od izvora do izvora. Neosporno je, međutim, da je Glavni narodnooslobodilački odbor Vojvodine aktom broj 30 od 21. novembra 1944. godine postavio deset članova Komisije, čime je ona počela sa radom.

Organizaciona struktura pokrajinske Komisije bila je usaglašena sa strukturom Državne komisije. Postojale su, ipak, izvesne specifičnosti, uslovljene mešovitim nacionalnim sastavom pokrajine, kao i činjenicom da je ona bila podeljena između tri okupacione sile. Unutrašnji organizacioni aparat Komisije sastojao se od više odseka, namenjenih obavljanju konkretnih poslova iz njenog delokruga. U teritorijalno-organizacionom smislu, celo područje pod nadležnošću Komisije bilo je podeljeno na okružna povereništva, sa sedištima u Novom Sadu, Somboru, Subotici, Zrenjaninu, Pančevu i Sremskoj Mitrovici (naknadno premešteno u Zemun). U sastavu svakog od okružnih povereništava se nalazio izvestan broj sreskih statističkih veća, u čijem se sastavu, dalje, nalazio veći ili manji broj mesnih povereništava.

Podatke o zločinima su neposredno prikupljala mesna povereništva, putem jednoobraznih štampanih prijava. U svaki obrazac prijave bilo je potrebno uneti podatke o zločincu i žrtvi, kao i o samom zločinu: mesto, opis, štetu, dokaze itd. Prijave, zajedno sa spiskovima istih, mesna povereništva na teritoriji određenog sreza su predavala statističkim većima. U većima su prijave dalje sređivane, da bi na osnovu njih bile izrađivane različite evidencije. Preko okružnih povereništava, konačno odredište celokupnog prikupljenog i sređenog materijala bila je Komisija u Novom Sadu. Na osnovu primljenog materijala, tu su donošene odluke o utvrđivanju zločina, zločinca, žrtve i štete. Originale materijala Komisija je bila dužna da čuva u svojoj arhivi, dok je prepise i odluke o utvrđivanju zločina okupatora i njihovih pomagača dostavljala Državnoj komisiji u Beogradu, kao i nadležnim javnim tužilaštvima.

Uz navedene organizacione jedinice, u sastavu Komisije su se nalazile i posebne anketne komisije. Najuopštenije govoreći, zadatak anketnih komisija bio je ispitaju tipične, odnosno istaknute slučajeve masovnih zločina, klasifikovanih po geografskim oblastima Vojvodine, a unutar oblasti po grupama zločina. Anketne komisije su za svaku oblast i grupu zločina prikupljale sav raspoloživi dokazni materijal, a krajnji rezultat njihovog rada su bili detaljni izveštaji, odnosno „elaborati’’. Postojale su sledeće oblasne anketne komisije:

  • Anketna komisija za Bačku i Baranju,
  • Anketna komisija za Banat,
  • Anketna komisija za Srem.

Svaka od ovih komisija je imala u sastavu više ili manje ekspozitura. Uz nabrojane, postojale su i anketne komisije nadležne za celu teritoriju Vojvodine:

  • Anketna komisija za logor Sajmište,
  • Anketna komisija za Nemce (Folksdojčere),
  • Anketna komisija za utvrđivanje zločina izvršenih nad Slovacima,
  • Anketna komisija za utvrđivanje zločina izvršenih nad Jevrejima.

Ispunivši svoje zadatke, Komisija i sve njene preostale organizacione jedinice su početkom novembra 1947. ukinute, a na osnovu rešenja br. 17963/47, koje je izdao Glavni izvršni odbor Narodne skupštine Autonomne Pokrajine Vojvodine (APV). Osoblje i arhivu Komisije preuzelo je Javno tužilaštvo APV.

Archival History

Na osnovu delimično sačuvane dokumentacije koja se u Arhivu Vojvodine nalazi u dosijeu fonda F. 183, može se pretpostaviti da je veći deo arhivske građe nastale radom Komisije, u jednom trenutku, od Javnog tužilaštva APV preuzeo Istorijski arhiv Pokrajinskog komiteta (PK) Saveza komunista Srbije za Vojvodinu. Potom je manji deo ove građe, dalja je pretpostavka, od Istorijskog arhiva PK preuzeo Arhiv Vojvodine.

Nakon što je 1971. godine Istorijski arhiv PK integrisan sa Muzejom radničkog pokreta i narodne revolucije, imalac preostalog dela arhivske građe Komisije postaje novoformirani Muzej socijalističke revolucije Vojvodine. Arhiv Vojvodine je 1978. godine od Muzeja preuzeo veći deo građe, dok je Muzej zadržao ostatak.

Muzej socijalističke revolucije Vojvodine je 1990. godine postao Istorijski muzej Vojvodine, a 1992. je spojen sa Vojvođanskim muzejom, čime je nastao Muzej Vojvodine. Na ovaj način, preostali delovi građe Komisije ušli su u sastav Zbirke dokumenata i Zbirke fotografija Muzeja Vojvodine, gde se i danas nalaze.

Acquisition

Arhiv Vojvodine je 1964. i 1968. godine primio prve količine arhivske građe i dokumentarnog materijala nastalih radom Komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini. Zapisnik o primopredaji nije sačuvan, te nije poznato od koga je građa preuzeta, ali se pretpostavlja da je u pitanju bio Istorijski arhiv PK Saveza komunista Srbije za Vojvodinu.

Novembra 1978. godine Arhiv Vojvodine je od Muzeja socijalističke revolucije Vojvodine preuzeo najveći deo građe, ukupno 68 dužnih metara (zapisnik o primopredaji VII 031.5-11/81).

Nakon toga su u više navrata primane manje količine građe. Pokrajinski sekretarijat unutrašnjih poslova je 1982. predao 0,5 metara (zapisnik VII 031.5-1/82), Arhiv Jugoslavije 1990. manje od 0,5 metara (zapisnik VII 031.5-3/90), a Javno preduzeće „Nacionalni park Fruška gora” 2004. godine 0,2 metra (zapisnik II 031.5-9/6-04). Godine 2007. Arhiv Vojvodine je kao poklon dobio 0,06 metara građe od privatnog lica (zapisnik II 031.5-3/1-07).

Scope and Content

Arhivska građa fonda sadrži podatke o zločinima koje su okupatori i njihovi pomagači počinili na teritoriji Autonomne Pokrajine Vojvodine u toku Drugog svetskog rata. Građa je nastala u periodu od 1929. do 1950. godine i čine je:

  • delovodni protokoli, imenski registri i inventari dokumenata Komisije i njenih organizacionih jedinica, registri ratnih zločinaca, narodnih neprijatelja, žrtava i oštećenika, kao i druge evidencije;
  • prepiska Komisije i njenih organizacionih jedinica: pravilnici, uputstva, objašnjenja, raspisi, dopisi, izveštaji o radu;
  • zapisnici o saslušanju žrtava, oštećenika, svedoka i zločinaca;
  • originalni dokumenti i prepisi i prevodi dokumenata okupatora: kartotečke i druge evidencije pripadnika vojnih i paravojnih formacija, članova kulturnih i strukovnih udruženja, te lica u službi okupatora; izbeglički kartoni Komesarijata za izbeglice kvislinške vlade Srbije; zapisnici sa izjavama izbeglica; naredbe, raspisi, dopisi, izveštaji i drugi dokumenti okupacionih organa uprave; evidencije građana i popisi imovine na okupiranim područjima; plakati sa objavama o streljanju; knjige, štampa, propagandni materijali i drugo;
  • prijave ratnih zločina i spiskovi prijava sastavljeni po mestima podnošenja i imenima žrtava i oštećenika;
  • celokupni, fragmenti ili koncepti elaborata o počinjenim ratnim zločinima, poneki sa priloženim popisima dokumenata na osnovu kojih su sačinjeni;
  • spiskovi počinilaca zločina po oblastima, mestima i grupama, sa ili bez kraćih opisa zločina;
  • spiskovi žrtava i oštećenika po oblastima, mestima i grupama, te statistički prikazi žrtava, oštećenika i pričinjene materijalne štete;
  • odluke o utvrđivanju zločina okupatora i njihovih pomagača;
  • presude izrečene počiniocima ratnih zločina;
  • po oblastima razvrstane kartoteke ratnih zločinaca, narodnih neprijatelja, lica pod istragom, osuđenih, presuđenih, kao i lica koja su bila u službi pri policijskim stanicama, komandama mesta, pešadijskim pukovima, vojnim sudovima, raznim vojnim jedinicama i prolaznoj vojsci;
  • fotografije zločinaca, žrtava, zločina (počinjenih ne samo na teritoriji Vojvodine), manifestacija okupatora i okupacionih vojnika.

Appraisal

U Arhivu Vojvodine je izvršeno odabiranje arhivske građe. Zbog izuzetnog značaja građe fonda, dokumentarni materijal kome je istekao rok čuvanja nije uništavan, osim kada su u pitanju multiplikati, kao i koncepti dokumenata sačuvanih u konačnom obliku.

Accruals

Dopune bi se mogle očekivati u slučaju da Muzej Vojvodine, u cilju objedinjavanja građe fonda, preda Arhivu Vojvodine građu koja se nalazi u njegovom posedu.

System of Arrangement

Građa fonda je najpre sređivana u tri navrata: 1969, 1972. i 1979. godine. Najveći deo poslova na sređivanju sproveden je tokom 1980. i 1981. godine, dok je konačno sređivanje kartoteke Komisije obavljeno 1984. godine. Počevši od 2017. godine, na segmentima fonda se vrše poslovi revizije, sa ciljem zaštite i pripreme građe za digitalizaciju, koja je započeta 2021. godine i sprovodi se u etapama.

Fond F. 183 je većim delom sređen po sistemu provenijencije, pri čemu se nastojalo da se u što većoj meri rekonstruiše izvorni poredak građe. Gde to nije bilo moguće, kao u slučaju dokumenata bez delovodnih ili inventarnih brojeva i oznaka, primenjeno je načelo slobodne provenijencije. Takva građa je sređena po tematskim grupama, formiranim na osnovu sadržajnih, odnosno formalnih karakteristika dokumenata, a u okviru grupa prema teritorijalnoj pripadnosti, imenski, hronološki ili na drugi način.

F. 183 je fond složene strukture, koji čini više serija dokumenata:

  • Knjige
  • Prepiska
  • Anketna komisija - dokumentacija o ratnim zločinima sa inventarnim brojevima
  • Prijave
  • Okružna povereništva i anketne komisije
  • Zločini i zločinci
  • Žrtve i oštećenici
  • F odluke
  • Kartoteke
  • Manje tematske grupe

Conditions Governing Access

Slobodan pristup uz poštovanje odredaba Zakona o kulturnim dobrima RS, 1994.

Conditions Governing Reproduction

Odlukom Arhiva Vojvodine.

Physical Characteristics and Technical Requirements

Arhivska građa je na papiru i delimično je digitalizovana. U građi fonda se nalazi 12 gramofonskih ploča, čiji je sadržaj takođe digitalizovan.

Finding Aids

  • Sumarni inventar

  • Istorijska beleška

  • Imenski registar za seriju dokumenata Prepiska (u elektronskom obliku)

  • Geografski registar za seriju dokumenata Anketna komisija - dokumentacija o ratnim zločinima sa inventarnim brojevima

  • Spiskovi prijava ratnih zločina sastavljeni po mestima podnošenja i imenima žrtava i oštećenika (u elektronskom obliku)

  • Analitički inventar za pet kutija građe koje se nalaze na kraju fonda i sređene su po arhivskim jedinicama

Existence and Location of Originals

  • Deo građe se nalazi u sastavu Zbirke dokumenata i Zbirke fotografija Muzeja Vojvodine u Novom Sadu.

Existence and Location of Copies

  • Кopijе dela građe iz serije dokumenata Anketna komisija - dokumentacija o ratnim zločinima sa inventarnim brojevima, kao i manjih delova građe iz drugih serija, nalaze se u Arhivu Jugoslavije, u fondu F. 110 Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, serija dokumenata Pokrajinska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u vojvodini (Anketna komisija Vojvodine - AKV).

  • Kopije prijava zločina počinjenih nad Jevrejma nalaze se u Arhivu Jad Vašema.

Related Units of Description

  • RS 002 F. 177 Sud za suđenje zločina i prestupa protiv nacionalne časti naroda Vojvodine (fond)

  • RS 002 F. 178 Uprava narodnih dobara Autonomne Pokrajine Vojvodine (fond)

  • RS 002 F. 207 Vrhovni sud Vojvodine (fond)

  • RS 002 F. 209 Pokrajinsko javno tužilaštvo (fond)

  • RS 002 F. 463 Komisija za utvrđivanje štete pričinjene od strane okupatora istorijskim predmetima i znamenitostima Vojvodine (fond)

  • RS 002 F. 556 Udruženja Podunavskih Švaba (fond)

Separated Units of Description

  • Muzej Vojvodine, Zbirka dokumenata

  • Muzej Vojvodine, Zbirka fotografija

  • Arhiv Jugoslavije, F. 110 Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača

  • Yad Vashem Archives

Note(s)

  • U fondu F. 183, arhivska građa koja se odnosi na Holokaust ne nalazi se u okviru posebno izdvojene serije dokumenata. Najveći deo ove građe može se naći u sklopu serija Anketna komisija - dokumentacija o ratnim zločinima sa inventarnim brojevima i Prijave. Ne postoji kompletna evidencija građe fonda koja se odnosi na Holokaust. Postojeća informativna sredstva i dokumentacija omogućavaju ograničenu pretragu serija dokumenata u kojima se ova građa nalazi.

Archivist Note

Opis izradio Aleksandar Bursać, februar 2024.

Sources

Rules and Conventions

EHRI Guidelines for Description v.1.0

Places

  • Vojvodina

Copies

Other Connected Items