Архив Војводине

Državna Arhiva u Novom Sadu osnovana je 1926. godine, pošto je ukazom pomoćnika ministra prosvete Rešenjem P. br. 1566, od 5. avgusta 1926, za arhivara postavljen dr Dimitrije Kirilović. Arhiva u Novom Sadu je dobila zadatak da prikuplja i obrađuje građu sa područja tadašnje Vojvodine – Banata, Bačke, Srema i Baranje. Arhive Bačko-bodroške, Torontalske i Tamiške županije, okruga, srezova, gradova, opština, pravosudnih institucija, prosvetnih ustanova, crkve i crkvenih organizacija, kao i mnoge privatne arhive – bile su prvo jezgro današnjeg Arhiva Vojvodine. Državna arhiva je imala sedište u zgradi Ženske učiteljske škole u Novom Sadu do 1934. kada je preseljena u Petrovaradin, u zgradu bivšeg Petrovaradinskog magistrata. Nakon aprilskog rata 1941. godine Državna arhiva se našla na teritoriji tzv. Nezavisne države Hrvatske. Veći deo arhivske građe nemačke vojne vlasti su prenele u Beč i Čehoslovačku, a deo građe je uništen prilikom preseljenja u neodgovarajuće prostorije Petrovaradinske tvrđave, gde se Arhiva nalazila od 1943. do 1945. godine. Preostala sačuvana arhivska građa je posle rata smeštena u suterenske prostorije Banovinske palate u Novom Sadu (tadašnje zgrade Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine, danas sedište Pokrajinske vlade AP Vojvodine). Godine 1946. Arhiva je nastavila sa radom pod novim imenom – Vojvođanska arhiva kada je rešenjem Personalnog otseka Glavnog izvršnog odbora Autonomne Pokrajine Vojvodine broj 2324 od 29. aprila 1946. za njenog upravnika postavljen Franja Malin. Odmah se pristupilo sređivanju građe koja se nalazila u izuzetno lošem stanju i pokrenut je i rad na restituciji arhivske građe, koja je odneta van zemlje tokom Drugog svetskog rata. Rešenjem Povereništva za prosvetu i kulturu GIONS-a broj 9649 od 15. 7. 1951. Vojvođanska arhiva je preimenovana u Državni arhiv Autonomne Pokrajine Vojvodine, a Izvršno veće Narodne skupštine AP Vojvodine donelo je 11. juna 1958. rešenje broj 7645 kojim se naziv menja u Istorijski arhiv Vojvodine. Arhiv je 1956. na osnovu ugovora o zakupu zaključenim između Državne arhive i Patrijaršije Srpske pravoslavne crkve na koji je saglasnost dalo Izvršno veće Narodne skupštine AP Vojvodine rešenjem broj 2694 od 21. 6. 1956. preseljen u Sremske Karlovce u zgradu Patrijaršijskog dvora i zgradu Fondova, a kasnije iz zgrade Fondova u zgradu bivšeg Karlovačkog magistrata. Godine 1968. Odlukom Izvršnog veća Autonomne Pokrajine Vojvodine broj 03-4601 od 27. decembra 1967. Arhivu je pripojen Poljoprivredni arhiv iz Novog Sada, osnovan 1962. kao specijalizovana arhivska ustanova za sređivanje i obradu arhivske građe iz oblasti poljoprivrede. Njegovim pripajanjem bile su iscrpljene mogućnosti za smeštaj arhivske građe i registraturskog materijala, tako da je jedan deo arhivskih fondova prenet u manastir Beočin. Sadašnji naziv, Arhiv Vojvodine, dobio je odlukom Skupštine Autonomne Pokrajine Vojvodine broj 08-828/1 od 27. 9. 1970. godine. Iste godine, postaje matični arhiv za sve arhive u Vojvodini i vrši stručni nadzor nad njihovim radom. Arhiv Vojvodine je 1988. preseljen u Novi Sad, u zgradu starog zatvora, adaptiranu za potrebe savremene arhivske službe, a arhivski fondovi iz konaka manastira Beočin su preneti 2000. godine. Nadležnost matičnog arhiva ukinuta Arhivu Vojvodine 1990, vraćena je Odlukom Skupštine AP Vojvodine 2003. godine. Od 2004. Arhiv Vojvodine ponovo vrši i stručni nadzor nad radom arhiva na teritoriji AP Vojvodine. Iste godine, počeo je da se razvija Informacioni sistem Arhiva Vojvodine.

Arhiv Vojvodine je za stručni, naučni i kulturni rad dobio više društvenih priznanja od kojih su najznačajniji: Orden zasluga za narod – nagrada Predsedništva SFRJ 1986. godine; Zlatna arhiva – nagrada Arhiva Srbije iz fonda Aleksandra Arnautovića, 1999. godine; Iskra kulture – nagrada Zavoda za kulturu Vojvodine, 2006. godine. Arhiv Vojvodine je ukazom predsednika Republike Srbije odlikovan Sretenjskim ordenom, drugog stepena, 2016. godine, za naročite zasluge u očuvanju kulturnog i istorijskog nasleđa, povodom 90 godina postojanja i uspešnog rada.

Autonomna Pokrajina Vojvodina je autonomna teritorijalna jedinica u Republici Srbiji. Zahvata severni deo Srbije na površini od 21.506 kvadratnih kilometara, što je približno jedna četvrtina teritorije Srbije. Na severu su graniči sa Mađarskom, na istoku sa Rumunijom, na zapadu sa Hrvatskom i na jugozapadu sa Bosnom i Hercegovinom. Prostire se u Panonskoj niziji i reljef je pretežno ravničarski. Vojvodinu presecaju tri velike plovne reke: Dunav, Sava i Tisa, koje njenu teritoriju dele na tri geografsko-istorijske oblasti: Bačku, Banat i Srem. Ideja o potrebi čuvanja i zaštite arhivske građe nastale delovanjem državnih organa, crkvenih organizacija, kulturnih i prosvetnih ustanova, udruženja i drugih oblika organizovanja, na teritoriji današnje Vojvodine, postoji od polovine XVII stoleća. Tada počinje formiranje prvih arhiva županija, okruga, gradova i drugih naselja, pravosudnih i vojnih administrativnih celina, i izrada prvih popisa postojeće građe. Najznačajniji i po obimu najveći bili su arhivi županija, biskupija, pravoslavnih eparhija i velikih manastira.

Područje današnje Vojvodine ima razvijenu tradiciju kancelarijskog poslovanja naročito kod županijskih organa vlasti. U prvoj polovini XVIII veka spisi u županijama su bili sređivani po kongregacijama i abecednoj signaturi. Za vreme carice Marije Terezije i dalje je bila u upotrebi abecedna signatura, mada se predmeti već tada počinju signirati i tekućim brojevima u okviru svake kongregacije.Ovaj način vođenja akata se zadržao sve do 1786. godine, kada je car Josif II izvršio značajne promene u upravi i administraciji. Ukinuo je županijsku autonomiju i zabranio kongregacije. Bez obzira na reformu županije su i dalje vodile posebnu administraciju, a svi predmeti su se i dalje rešavali na kongregacijama. Carskom naredbom bilo je regulisano da dokumenta budu signirana brojevima od jedan pa nadalje, u okviru godine, počevši od 1. januara. Već u novembru 1786. godine reforme su bile prihvaćene i počelo se sa primenjivanjem novog sistema vođenja akata. Svaki predmet je bio signiran velikim crvenim brojevima.

Dekretom od 28. januara 1790. godine Josif II je administraciju vratio na stanje iz 1780. godine. U vođenju akata se prešlo na stari sistem signiranja predmeta gde na svakom predmetu stoji stari natpis „Predmet rešavan na generalnoj ili partikularnoj kongregaciji: dana, meseca godine, u mestu...“ s tom razlikom što unutar same kongregacije više nema abecedne signature već je zadržan sistem koji je ustanovio Josif II, tako da brojevi teku sukcesivno tokom cele godine, jer se pokazalo da je ovakvo signiranje bolje i praktičnije.

Osnivanje Državne arhive u Novom Sadu 1926. godine naišlo je na veliku podršku naučne i kulturne javnosti koja je u njoj videla ustanovu od izuzetnog značaja za razvoj naučnoistraživačke delatnosti, posebno kada je reč o istoriji srpskog naroda na teritoriji današnje Vojvodine, ali i ustanovu koja baštini građu od neprocenjivog značaja za očuvanje nacionalnog identiteta i kulturne tradicije srpskog naroda sa ovog prostora. Sledeći ove tendencije, 1927. godine je osnovano Istorisko društvo u Novom Sadu, čiji je jedan od osnivača i dugogodišnji sekretar bio i dr Dimitrije Kirilović, prvi upravnik Državne arhive u Novom Sadu.

• Zakon o kulturi, Službeni glasnik RS, 72/2009, 13/2016, 30/2016, 6/2020, 47/2021;
• Zakon o kulturnim dobrima, Službeni glasnik RS, 71/1994, 52/2011, 99/2011, 6/2020, 35/2021;
• Zakon o arhivskoj građi i arhivskoj delatnosti, Službeni glasnik RS, 6/2020;
• Zakon o utvrđivanju nadležnosti Autonomne Pokrajine Vojvodine, Službeni glasnik RS broj 99/2009;
• Zakon o kulturnom nasleđu, Službeni glasnik RS, 129/2021;
• Uredba o jedinstvenim tehničko-tehnološkim zahtevima i procedurama za čuvanje i zaštitu arhivske građe i dokumentarnog materijala u elektronskom obliku, Službeni glasnik RS, 107/2021;
• Odluka o utvrđivanju funkcije matične ustanove Arhiva Vojvodine u Novom Sadu u oblasti zaštite arhivske građe i registraturskog materijala, Službeni list AP Vojvodine, 11/2003;
• Pravilnik o bližim merama zaštite arhivske građe, Službeni glasnik RS, 29/2021;
• Pravilnik o uslovima i načinu revizije arhivskih fondova i zbirki u arhivima, Službeni glasnik RS, 29/2021;
• Pravilnik o obrascu i načinu korišćenja službene legitimacije ovlašćenog lica za vršenje stručnog nadzorau zaštiti arhivske građe i dokumentarnog materijala van arhiva, Službeni glasnik RS, 6/2020;
• Pravilnik o načinu vođenja evidencije registraturskog materijala koji uživa prethodnu zaštitu, Službeni glasnik RS, 28/1996;
• Pravilnik o bližim uslovima za početak rada i obavljanje delatnosti ustanova zaštite kulturnih dobara, Službeni glasnik RS, 21/1995;
• Pravilnik o registrima arhivske građe, Službeni glasnik RS, 24/1997;
• Rešenje o utvrđivanju teritorije arhiva, Službeni glasnik RS, 7/1996;
• Pravilnik o bližim uslovima i načinu sticanja viših stručnih zvanja u arhivskoj delatnosti, Službeni glasnik RS, 97/2021;
• Pravilnik o programu stručnog ispita u delatnosti zaštite kulturnih dobara i načinu njegovog polaganja, Službeni glasnik RS, 83/2020, 118/2021;
• Pravilnik o bližim uslovima za digitalizaciju, Službeni glasnik RS, 76/2018;
• Pravilnik o bližim uslovima za obezbeđenje odgovarajućeg prostora i opreme za smeštaj i zaštitu arhivske građe i dokumentarnog materijala kod stvaraoca i imaoca arhivske građe i dokumentarnog materijala, Službeni glasnik RS, 111/2021;
• Pravilnik o obrascu arhivske knjige, Službeni glasnik RS, 34/2022;
• Program stručne obuke volontera u Arhivu Srbije;
• Etički kodeks arhivista;
• Smernice za digitalizaciju kulturnog nasleđa u Republici Srbiji.

• Direktor pokrajinske ustanove;
• Pomoćnik direktora pokrajinske ustanove;
• Sekretar pokrajinske ustanove;
• Odeljenje za dokumentaciju, informacije i informacioni sistem;
• Grupa za matične poslove Arhiva;
• Odeljenje za digitalizaciju i mikrofilmovanje;
• Odeljenje za izdavačku delatnost;
• Odeljenje depo službe;
• Odeljenje za sređivanje i obradu starije arhivske građe (do 1918. godine);
• Odeljenje za sređivanje i obradu novije arhivske građe (od 1918. godine).

Arhiv Vojvodine obavlja delatnost zaštite arhivske građe i registraturskog materijala van arhiva, koja nastaje radom pokrajinskih i drugih državnih organa, ustanova i preduzeća, prema kojima Autonomna Pokrajina Vojvodina vrši prava i dužnosti osnivača, kao i društveno-političkih organizacija i udruženja osnovanih za teritoriju Vojvodine, građanskopravnih lica, privrednih subjekata i istaknutih ličnosti. Arhivska građa se preuzima po prestanku rada tvorca arhivske građe, odnosno posle isteka roka od 30 godina od nastanka građe. Arhivska građa se može preuzeti i putem poklona, otkupa i depozita.

Zgrada u kojoj se nalazi Arhiv Vojvodine sagrađena je 1901. za potrebe zatvora. Zgrada je adaptirana 1988. za potrebe Arhiva, tako da je opremljena za zaštitu, sređivanje, obradu i korišćenje arhivske građe. Krajem oktobra iste godine u zgradu su preseljeni fondovi i zbirke Arhiva Vojvodine. Nova zgrada svečano je otvorena 27. aprila 1989. godine. Odlukom Vlade Republike Srbije o ustanovljavanju kompleksa Muzeja Vojvodine i Arhiva Vojvodine u Novom Sadu za spomenik kulture (Službeni glasnik RS 30/2007) zgrada Arhiva Vojvodine proglašena je spomenikom kulture. Ukupna površina zgrade je 4.120 m2. Od toga, prostori depoa zauzimaju 2.576 m2 , radne prostorije 1.396 m2 , prostorija za mikrofilmovanje 132 m2, čitaonica – sala za istraživače 48 m 2, a izložbeni prostor 100 m 2. Depoi mogu da prime ukupno 12.081 metara arhivske građe, sa raspoloživim slobodnim prostorom za 950 metara arhivske građe.

Zgrada je opremljena uređajima za javljanje požara, protivprovalnim alarmom, kontrolom pristupa depoima i neprekidnim video nadzorom 24 sata dnevno. Građa je smeštena u metalne police i pomične električne „vozove“. Zgrada raspolaže sa dva lifta za prenos građe.

Čitaonica – sala za istraživače, pisarnica – kancelarija za prijem stranaka i izložbeni prostor smešteni su u prizemlju zgrade.

U Arhivu Vojvodine čuva se oko 9.000 metara arhivske građe u 566 fondova i zbirki, nastalih u periodu od XII/XIII veka do danas. Građa je pisana na latinskom, nemačkom, mađarskom, crkvenoslovenskom, slavenosrpskom i srpskom jeziku, a manjim delom i na drugim jezicima. Arhiv čuva arhivsku građu nastalu radom organa uprave i javnih službi, pravosudnih organa, vojnih, kulturnih, prosvetnih, naučnih, zdravstvenih, socijalnih, privrednih, sportskih, društveno-političkih i verskih ustanova, organizacija i udruženja osnovanih za teritoriju Autonomne Pokrajine Vojvodine ili čiji je ona osnivač; takođe, čuva izuzetne zbirke povelja, mapa i karata, majstorskih i kalfenskih diploma, putnih isprava, lične fondove pojedinaca čija je delatnost od interesa za Autonomnu Pokrajinu Vojvodinu i arhivsku građu državnih organa i ustanova koji su postojali na području Vojvodine u prošlosti, a čija građa je od pokrajinskog značaja, sa graničnim godinama građe od 1565–2005. Arhiv poseduje biblioteku sa 9.500 monografskih i 6.000 serijskih publikacija.

• Arhivski fondovi i zbirke u arhivima i arhivskim odeljenjima u SFRJ, SAP Vojvodina, Sremski Karlovci, 1977, 29–80;
• Vodič kroz arhivske fondove. Arhiv Vojvodine I, Sremski Karlovci, 1977;
• Vodič kroz arhivske fondove. Arhiv Vojvodine II, Novi Sad, 1991;
• Vodič kroz arhivske fondove. Arhiv Vojvodine III, Novi Sad, 1992;
• Vodič kroz arhivske fondove. Arhiv Vojvodine IV, Novi Sad, 1993;
• Vodič kroz arhivske fondove Arhiva Vojvodine, Novi Sad, 1999;
• Spomenica Arhiva Vojvodine 1926–1986. Sremski Karlovci, 1986;
• Arhiv Vojvodine, u Arhivi u Srbiji, knjiga 2, Beograd, 2000, 7–18;
• https://arhivvojvodine.org.rs/fondovi-i-zbirke-arhiva-vojvodine/