Rejencja Szczecińska

  • Regierung Stettin
  • Szczecin Regional Administration
Identifier
92
Language of Description
English
Dates
1801 - 1945
Level of Description
Collection
Languages
  • German
Scripts
  • Latin
Source
EHRI

Extent and Medium

33640 files

Scope and Content

Of greatest significance are the files of the Wydział Prezydialny (Presidium Department), and within these issues connected with supervision of communes, the ruin of Jewish trade, anti-Jewish demonstrations, looting of property, arrests, and name changes

Archivist Note

Entry selected by Michał Czajka from the book by Alina Skibińska, "Guide to the Sources on the Holocaust in Occupied Poland"

Rules and Conventions

EHRI Guidelines for Description v.1.0

Rejencja Szczecińska

  • Regierung Stettin
  • Szczecin Regional Administration
Identifier
92
Language of Description
Polish
Dates
1801 - 1945
Level of Description
Collection
Languages
  • German
Scripts
  • Latin
Source
EHRI

Extent and Medium

33640 files

Biographical History

Klęska Prus w wojnie z Francją w 1806 r. ukazała słabość wewnętrzną państwa Hohenzollernów. Część elity rządzącej uznała wówczas, iż jedyną drogą ratunku dla Królestwa Pruskiego są głębokie reformy. W ramach wspomnianych reform przebudowano również administrację terytorialną. Zgodnie z zarządzeniem z 26 XII 1808 r. dotychczasowe Kamery Wojenno-Skarbowe zastąpiono nowymi urzędami, tzw. rejencjami oraz sprecyzowano ich organizację, kompetencje i zakres działania. Powołana w Szczecinie rejencja obejmowała początkowo nadzorem całość ziem pomorskich, a jej siedzibą od lutego 1809 r. stał się Stargard Szczeciński, ze względu na rezydujący w Szczecinie garnizon francuski. Właściwą pracę urzędnicy rejencyjni rozpoczęli w marcu 1809 r. Do kompetencji nowego urzędu należało m.in.: administrowanie powierzonym obszarem, nadzór nad szkołami, kościołem, pocztą, przemysłem, rzemiosłem i handlem. Wewnętrznie rejencja została podzielona na pięć deputacji (wydziałów): spraw policyjnych (Polizei-Deputation), wojskowych (Militair-Deputation), szkolnych i kościelnych (Geistliche und Unterrichts-Deputation), finansowych (Finanz-Deputation) oraz podatkowych (Abgaben-Deputation). Każda z deputacji liczyła od trzech do dziesięciu członków i obradowała kolegialnie. Pracami całej rejencji kierował Prezes Rejencji (Regierungs-Präsident). Po wyparciu wojsk francuskich z Pomorza siedzibą rejencji (od lipca 1814 r.) stał się zamek książęcy w Szczecinie. Podział wewnętrzny Prus (ustawa z dnia 30 IV 1815 r.) na prowincje i rejencje ostatecznie ustabilizował byt Rejencji Szczecińskiej. Jednocześnie wspomniana ustawa znosiła podział urzędu na pięć deputacji, wprowadzając wewnątrz organizację dwuwydziałową. Na czele każdego z wydziałów stał dyrektor. Wydział I zajmował się sprawami administracji państwowej, bezpieczeństwem i porządkiem publicznym, medycyną i ochroną zdrowia, zagadnieniami kultury rolnej, sprawami komunalnymi, kościelnymi i szkolnymi, wreszcie wojskowymi, statystyką, cenzurą oraz budownictwem. Z kolei Wydziałowi II podlegały wszystkie dochody państwa (podatki, opłaty, cła itp.), przemysł, myślistwo i leśnictwo, sprawy budżetowo-kasowo-rachunkowe i nadzór nad Kasą Główną. Podział rejencji na dwa wydziały miał ułatwić załatwianie napływających spraw. Wspomniane wydziały nie tworzyły odrębnych urzędów w ramach rejencji, chociaż mogły podejmować niektóre decyzje we własnym zakresie. Ważniejsze sprawy rozstrzygano na wspólnych posiedzeniach odbywanych pod przewodnictwem prezesa. Gdy w 1815 r. w każdej prowincji powołano urząd nadprezydenta, rejencja stała się urzędem administracji państwowej średniego stopnia, którego zakres kompetencji uregulowano ostatecznie instrukcją z 23 X 1817 r. Od 1817 r. rejencja utraciła nadzór nad szkolnictwem wyższym i sprawami duchowieństwa (zagadnienia te przeszły do Konsystorza i Prowincjonalnego Kolegium Szkolnego), a od lat 1823 i 1826 zarząd nad podatkami pośrednimi (kompetencje Prowincjonalnej Dyrekcji Podatkowej). W 1825 r. ukazały się dwa rozporządzenia zmieniające po raz kolejny zakres kompetencji i strukturę wewnętrzna Rejencji Szczecińskiej. Została ona podzielona na trzy wydziały: Wydział Spraw Wewnętrznych (Abteilung des Innern), Wydział Administracji Kościelnej i Szkolnej (Abteilung für die Kirchenverwaltung und Schulwesen) oraz Wydział Administracji Podatków Bezpośrednich, Domen i Lasów (Abteilung für die direkten Steuern und die Domainen und Forsten). Wydział Spraw Wewnętrznych zajmował się m.in. sprawami administracji, bezpieczeństwem publicznym, medycyną i ochroną zdrowia, przemysłem, problemami komunalnymi, wojskowymi, budowlanymi, cenzurą oraz statystyką. Wydział kościelno-szkolny nadzorował szkolnictwo, kościoły i zakłady wychowawcze, a także gminy różnych wyznań. Do kompetencji wydziału podatków, domen i lasów należał: pobór podatków bezpośrednich, sprawy administracji finansowej, a także nadzór nad państwowymi domenami i lasami. W 1825 r. w rejencjach, w których funkcje prezesa pełnił Naczelny Prezydent Prowincji, powołano urząd wiceprezesa, zastępującego prezesa w czasie jego nieobecności lub choroby. W 1850 r. uszczuplono kompetencje wydziału szkolno-kościelnego, przekazując niektóre jego uprawnienia Konsystorzowi Ewangelickiemu. W 1880 r. rozdzielono stanowisko Naczelnego Prezydenta Prowincji od Prezesa Rejencji. W 1883 r. zlikwidowano ustrój kolegialny w Wydziale Spraw Wewnętrznych, przenosząc wszystkie uprawnienia kolegium na osobę prezesa. Od tego czasu wydział ten zaczęto nazywać prezydialnym (Präsidialabteilung). W pozostałych dwóch wydziałach sprawy rozstrzygano nadal kolegialnie. W nowym kształcie Wydział I (prezydialny) zajmował się administracją państwową, bezpieczeństwem i porządkiem publicznym, medycyną i ochroną zdrowia, przemysłem, rzemiosłem, handlem i komunikacją, sprawami wojskowymi, komunalnymi, nadzorem nad wyznaniami, cenzurą, budownictwem oraz statystyką; Wydział II (kościelno-szkolny) załatwiał sprawy patronackie, budowę kościołów, wytyczanie cmentarzy, nadzorował majątek kościelny, szkolnictwo państwowe i prywatne; Wydział III (domen i lasów) nadzorował dochody państwowe oparte na podatkach gruntowych, zarządzał domenami i lasami państwowymi, a także budownictwem w domenach. W 1919 r. z kompetencji Wydziału III wyłączono podatki bezpośrednie. W 1924 r. Wydział III pozbawiono kontroli nad sprawami katastralnymi, które przeszły do wydziału prezydialnego. Jednocześnie w tymże 1924 r. na czele wydziałów II i III postawiono dyrektorów, pozostawiając jednak nadal kolegialny sposób rozstrzygania spraw. Istotne zmiany w organizacji rejencji zaszły w latach 1932?1933. W październiku 1932 r. zniesiono kolegialność wydziałów II i III, wzmacniając poważnie prezesa rejencji. Jednocześnie powiększono liczbę wydziałów do czterech: Wydziału Ogólnego (Allgemeine Abteilung), Wydziału Kościołów i Szkół (Abteilung für das Kirchen- und Schulwesen), Wydziału Rolnictwa (Landwirtschaftliche Abteilung) oraz Wydziału Leśnictwa (Forstabteilung). Odtąd Wydział Ogólny zajmował się m.in. sprawami personalnymi, rachunkowo-finansowymi, policji i żandarmerii, komunikacji, dróg i mostów, rzemiosła i handlu oraz problemami samorządowymi, osadnictwem, budową mieszkań, opieką socjalną, zdrowiem publicznym, medycyną, weterynarią, statystyką wreszcie sprawami katastralnymi i Kasy Głównej. Do kompetencji Wydziału Kościołów i Szkół należał m.in. nadzór nad Kościołem ewangelickim i katolickim, szkolnictwem podstawowym, dokształcającym i zawodowym wreszcie samą młodzieżą. Wydział Rolnictwa administrował domenami państwowymi oraz nadzorował ogólnie całą produkcję i kulturę rolną. Ostatni z wydziałów ? Wydział Leśnictwa ? zajmował się lasami państwowymi, komunalnymi i prywatnymi. Od 1933 r. urząd prezesa rejencji był obsadzany przez premiera Prus. W tym kształcie szczeciński urząd rejencyjny przetrwał do 1945 r. Przekazywanie akt przez Rejencję Szczecińską do archiwum prowincjonalnego rozpoczęto w 1860 r., przy okazji brakowania akt w urzędzie. Następne dopływy nastąpiły w latach 1872?1875. Od 1882 r. prezes rejencji ustalał regularne terminy brakowania akt, w czasie których archiwiści wyłączali część jednostek, a następnie kierowali je do archiwum państwowego. Po 1900 r. przejmowanie akt rejencyjnych przez archiwum odbywało się już na nowych zasadach. W urzędzie rejencyjnym wytworzyła się wówczas ostatecznie duża registratura przechowująca akta nie przeznaczone do brakowania, a mające dla urzędu jeszcze wartość użytkową. Odtąd archiwalia bezpośrednio z owej registratury trafiały do archiwum szczecińskiego. Dopływy takie (zgodne z nowymi zasadami) miały miejsce w latach 1901, 1911, 1929?1930, 1936, 1938 i 1940. Od 1942 r. w obawie przed nalotami alianckimi zaczęto ewakuować akta rejencyjne poza Szczecin. Największa ich część trafiła do Pęzina, Spantekow, Tychowa i Niepoględzia. Po zakończeniu działań wojennych polska służba archiwalna rozpoczęła akcję (lata 1946?1948) scalania rozproszonego zasobu. Do magazynów archiwalnych w kilku partiach dotarły również akta rejencyjne. W 1946 r. w Szczecinie znalazły się akta z Pęzina i Tychowa, natomiast archiwalia z Niepoględzia trafiły do archiwum w Bydgoszczy, skąd w latach 1948?1950 przewieziono je do Szczecina. Poszyty ze Spantekow zostały przeniesione do Greifswaldu i włączone do zasobu tamtejszego archiwum. W 1948 r. przejęto także akta rejencyjne znajdujące się jeszcze w gmachu byłej Rejencji Szczecińskiej. W 1950 r. przeprowadzono skontrum zespołu, a następnie zinwentaryzowano część pozyskaną z budynku rejencyjnego.

Scope and Content

. Wydział Prezydialny 13477 j.a.: 7. Nadzór nad fundacjami i stowarzyszeniami [1762] 1801-1943; sygn. 738-1105b(sygn. 777a, 951a, 1105a, 1105b); 372 j.a. - szpitale powiatowe, fundacje, szkoły, sierocińce, kontrole rachunków, stypendia, rejestracja stowarzyszeń. 8. Statystyka 1809-1938; sygn. 1106-1731; 626 j.a. - mapy, zmiany nazw miejscowości, tabele statystyczne według powiatów, ludność, mapy rejencji ich sporządzanie i przechowywanie. 10. Sejmy krajowe 1806-1935; sygn. 1742a-1870a(1742b, 1742c, 1742d, 1870a); 133 j.a. -, zarządzenia i przepisy, wybory do sejmików komunalnych i prowincjonalnych, sejmu pruskiego i Reichstagu, wybory prezydenckie. 11. Ustawodawstwo samorządowe 1814-1944; sygn. 1871-1951; 81 j.a. - zarządzenia i ustawy dotyczące prowincji i powiatów, granice powiatów i gmin, regulacje granic na wodach. 13. Nadzór nad samorządem w powiatach 1810-1943; sygn. 2103-2479(sygn. 2346a, 2346b, 2346c, 2346d, 2349a, 2349b, 2349c, 2349d, 2392a); 386 j.a. - sejmiki powiatowe, posiedzenia i uchwały wydziałów powiatowych, sprawozdania, urzędnicy administracji powiatowej i gminnej, sprawy kasowo–budżetowe, zadłużenia, kredyty, podatki, cła. 15. Nadzór nad samorządem miejskim [1763] 1801-1944; sygn. 2543-3739 (sygn. 2678a, 3151a, 3151b, 3277a, 3420a); 1202 j.a. - ordynacje miejskie, zarządzenia, wybory władz samorządowych, radni, gospodarka, cechy, prawa obywatelskie, archiwa i biblioteki, finanse miast, kasy, dotacje, plany finansowe, podatki, nadzór nad samorządem w poszczególnych miastach. 16. Żegluga 1801-1935; sygn. 3740-4233 (sygn. 3753a, 3808a, 3968a, 3968b, 4027a); 499 j.a. - budownictwo wodne, porty, pilotaż, ruch statków, administracja morska, żegluga rzeczna, pogłębianie dróg wodnych, stany wód, opieka lekarska, opłaty administracyjne, policja wodna, żegluga pasażerska, żeglarstwo, wraki, ratownictwo morskie, szkolnictwo, budowa portu w Świnoujściu, budowa statków, szkody sztormowe i wojenne. 17. Handel 1823-1944; sygn. 4234-4299; 66 j.a. - jarmarki, kontrola cen, zrzeszenia, jarmarki w poszczególnych powiatach, wymiana z zagranicą, przewozy towarów drogą morską. 18. Rzemiosło [1794] 1801-1944; sygn. 4300-4965(sygn. 4300a, 4746a); 668 j.a. - zarządzenia i przepisy, szkolnictwo zawodowe, szkolenie inwalidów, dokształcanie rzemieślników, dotacje do szkół zawodowych, nauczyciele, plany nauczania, komisje egzaminacyjne, uczniowie, czeladnicy, karty rzemieślnicze, Izba Rzemieślnicza, rzemiosło w poszczególnych miastach i powiatach. 19. Komunikacja [1752] 1801-1944; sygn. 4966-6375 (sygn. 5871a, 5916a, 5951a, 5993a, 6018a, 6018b, 6018c, 6031a); 1418 j.a. - koleje szerokotorowe, taryfy, pracownicy, administracja kolejowa, rozkłady jazdy, budowa linii kolejowych między poszczególnymi miejscowościami, koleje wąskotorowe, pożyczki państwowe, dotacje, wypadki, transporty wojska, koleje prywatne, budowa, naprawa oraz utrzymanie dróg i mostów w poszczególnych powiatach i miastach, zarządzenia, finanse, ruch drogowy, oświetlanie ulic, służby drogowe, plany autostrady, nadzór policyjny nad drogami, drogi tranzytowe, komunikacja autobusowa, nauka jazdy, spółki przewozowe, linie tramwajowe, komunikacja lotnicza. 21. Telegraf 1845-1942; sygn. 6381-6390; 10 j.a. - budowa i wykorzystanie państwowych linii telegraficznych. 27. Komunikacja wodna 1863-1943; sygn. 7256-7264; 9 j.a. - dotacje na utrzymanie dróg wodnych, żegluga śródlądowa i morska, tor wodny Szczecin–Świnoujście, utrzymanie nabrzeży, ruch statków. 28. Budownictwo [1736] 1801-1942; sygn. 7265-7791(sygn. 7413a, 7415a, 7489a, 7658a); 531 j.a. - zarządzenia, nadzór budowlany, urzędnicy, sprawozdania, kontrola prac budowlanych, projekty, kosztorysy, zażalenia, budownictwo przemysłowe, mieszkaniowe, wiejskie, budowa ratuszów, gmachów publicznych, szkół i sądów, zabytki, pomniki, Zamek Książąt Pomorskich. 29. Przemysł 1808-1944; sygn. 7792-7874(sygn. 7813a, 7813b); 85 j.a. - fabryki, manufaktury, hodowla jedwabników, drzewa morwowe, ceny wełny, tytoń, cukrownie, huty, młyny, wystawa wyrobów krajowych, nadzór nad fabrykami, wypadki przy pracy. 30. Elektrownie 1886-1942; sygn. 7876-7901 (sygn. 7875-opuszczony numer); 26 j.a. - zakładanie sieci elektrycznej, sieć wysokiego napięcia, podstacje. 31. Medycyna i weterynaria [1742] 1801-1945; sygn. 7902-8259(sygn. 7925a, 7946a, 7957a, 7957b, 7970a, 7975a, 7975b, 7975c, 7975d, 7975e, 7976a, 8073a, 8231a, 8231b); 372 j.a. - organizacja urzędów zdrowia, finanse, sprawozdania, lekarze, aptekarze, sterylizacje, zapomogi, choroby dziedziczne, sprawy sanitarne w portach, organizacja służby zdrowia, szpitale i zakłady lecznicze, lecznictwo prywatne, apteki i drogerie, uzdrowiska nadmorskie, akuszerki, opieka nad niemowlętami, stan sanitarny, walka z alkoholizmem, weterynaria. 33. Opieka społeczna 1802-1944; sygn. 8347-8559(sygn. 8347a, 8347b, 8360a); 215 j.a. - zarządzenia, utrzymanie domów dla ubogich, zapomogi, zbiórki pieniędzy, opieka nad chorymi umysłowo, sierocińce, stypendia, opieka nad młodzieżą i dziećmi, domy poprawcze, młodociani przestępcy, ubezpieczenia, kasy zapomogowe, nadzór nad moralnością i dobrymi obyczajami. 35. Sądownictwo 1842-1943; sygn. 8604-8640; 37 j.a. - spory, sprawy spadkowe. 37. Policja 1811-1943; sygn. 8844-10013(sygn. 9386a, 9537a, 9537b, 9537c, 9537d, 9537e, 9655a, 9655b, 9823a); 1179 j.a. - zarządzenia, godło państwowe, flagi, podróże dostojników państwowych, zdrady państwa, podział na okręgi policyjne, mianowania urzędników, odznaczenia, kontrola broni, zamieszki, urzędy policyjne, organizacja i reorganizacje policji, administracja policyjna w powiatach, miastach i miejscowościach wypoczynkowych, kąpieliska, zieleńce, bezdomni, urzędnicy policji, zażalenia, wydawanie dowodów osobistych, nabywanie obywatelstwa pruskiego, wydalanie z Rzeszy, obcokrajowcy, nadzór nad cudzoziemcami, zezwolenia na pracę cudzoziemców, emigracja do poszczególnych państw, paszporty, włóczęgostwo, więzienia, zakłady poprawcze, domy opieki nad dziećmi. 39. Urzędy stanu cywilnego 1813-1945; sygn. 10097-10131(sygn. 10097a); 36 j.a. - ewidencja ludności, statystyka, adopcje dzieci, zmiana nazwisk. 41. Policja bezpieczeństwa 1806-1944; sygn. 10409-10696(sygn. 10437a, 10455a, 10457a, 10460a, 10463a); 293 j.a. - handel bronią, rejestry kar, rozruchy polityczne, transport jeńców, zjazdy organizacji politycznych, policja wewnętrzna, szpiegostwo, azyle, ulotki, organizacja służby bezpieczeństwa, tłumienie rozruchów, strajki, socjaldemokraci, anarchiści, komuniści, partie polityczne, nadzór policyjny w miastach. 42. Instytucje komunalne 1917-1941; sygn. 10697-10702; 6 j.a. - kontrola wodociągów, opieka społeczna, banki, pożyczki. 46. Gminy żydowskie 1808-1938; sygn. 10731-10773 (sygn. 10771a, 10771b, 10771c); 46 j.a. - ludność żydowska na Pomorzu, spisy, budowa synagog, obrzędy, małżeństwa, udział w handlu i rzemiośle. 47. Gmina żydowska w Szczecinie 1933-1941; sygn. 10774-10777; 4 j.a. - likwidacja, sprzedaż nieruchomości. 49. Finanse 1805-1939; sygn. 10781-11359 (sygn. 10854a); 580 j.a. - podatki, banki, depozyty, pożyczki, spadki, konfiskaty majątku, likwidacja podatku od mąki, podatek dochodowy, obrotowy, dotacje, Główna Kasa Rejencyjna, kasy oszczędnościowe, sprawy katastralne. 51. Policja polityczna 1924-1943; sygn. 11956-12211; 256 j.a. - zebrania polityczne, spory między partiami, szpiegostwo, działalność Polonii, zezwolenia na broń. 52. Żandarmeria 1849-1945; sygn. 12212-12235; 24 j.a. - gestapo, akta personalne oficerów żandarmerii, szkolenia, obsada personalna, przebieg służby, zarządzenia gestapo, poszukiwania, aresztowanie komunistów w Szczecinie. 53. Militaria [1692] 1801-1945; sygn. 12236-13351 (sygn. 12307a, 12377a, 12377b, 12377c, 12393a, 12782a, 12845a, 12845b, 12890a, 12890b, 12890c, 13117a, 13117b, 13316a, 13316b); 1131 j.a. - ustawodawstwo, przepisy dotyczące służby wojskowej, akta zgonów żołnierzy, demobilizacja, kadry oficerskie, odznaczenia, dyscyplina, kary za szpiegostwo i zbrodnie, inwalidzi, zapomogi, odszkodowania wojenne, kantony, listy dezerterów, opieka lekarska nad żołnierzami, zwolnienia z wojska, pobory, spisy oficerów, kwaterunki, umocnienia i fortyfikacje, aprowizacja i zaopatrzenie wojsk, przemarsze i podwody, ćwiczenia wojskowe, finanse i rachunki, pierwsza wojna światowa, towarzystwa kombatanckie. II. Wydział Szkół i Kościołów 7584 j.a. 3. Szkoły 1811-1945; sygn. 7134-7304; 171 j.a. - szkoły podstawowe i ludowe, dyscyplina szkolna, wizytacje, biblioteki, inspekcje szkolne, deputacje szkolne w miastach, dokształcanie nauczycieli, egzaminy nauczycielskie, ubezpieczenia chorobowe, wychowanie fizyczne, szkolnictwo dla dziewcząt, seminaria nauczycielskie. 4. Dochody nauczycieli i duchownych 1816-1944; sygn. 7305-7331; 27 j.a. - dzierżawy gruntów szkolnych i kościelnych, ogrody przyszkolne, hodowla jedwabników, obciążenia szkół i kościoła, służba wojskowa nauczycieli.

Archivist Note

Selected by Agnieszka Wasiak and Michał Czajka from database szukajwarchiwach

Rules and Conventions

EHRI Guidelines for Description v.1.0