Archief van de Nederlandsche Israëlitische Gemeente te Utrecht (1541) 1789-1965 (1979)

In de jaren dertig en in de eerste oorlogsjaren kwam een grote stroom vluchtelingen Utrecht binnen, zodat het aantal joden in 1941 explosief gegroeid was tot 1906. Het behoeft geen betoog dat de Tweede Wereldoorlog dramatische gevolgen had voor de joodse gemeente. Vanaf 1940, toen de verbodsbepalingen voor de joden steeds talrijker werden, tot de laatste massale deportatie in april 1943, stond de gemeente onder grote druk. In mei 1943 werd de synagoge afgesloten en verzegeld. De Torarollen en rituele gebruiksvoorwerpen waren in Amsterdam en Utrecht in veiligheid gebracht. Op 10 mei 1945 werd de synagoge weer plechtig in gebruik genomen. De meeste Utrechtse joden hadden de oorlog ech-ter niet overleefd. Exacte cijfers zijn niet bekend, maar de joodse gemeente van Utrecht telde in 1946 ongeveer 400 zielen, nog geen 25% van het ledental in 1941. Het merendeel van de overgebleven leden had ondergedoken gezeten; gering was het aantal joden dat de concentratiekampen overleefd had. In 1948 werd op de joodse begraafplaats een gedenkteken onthuld ter nagedachtenis aan de meer dan 1000 Utrechtse joden die in de oorlogsjaren waren omgebracht.