Stadthauptmannschaft Warschau

1 października 1939 r. Niemcy wkroczyli do Warszawy. Komendantem miasta na mocy rozkazu Najwyższego Dowódcy 8-ej Armii został gen. Von Cochenhausen, który stwierdził, że zadaniem jego jest przywrócenie na powrót bezpieczeństwa, spokoju i ładu w mieście. Przy dowódcy wojskowym uformował się zarząd cywilny /Chef d. Zivilverwaltung/. Na jego czele stał SS-Standartenführer Harry von Craushaar. Podlegali mu: Otto - nadburmistrz Düsseldorfu jako Komisarz Rzeszy /Reichskommissar/ na miasto Warszawę. Jego zastępcą był dr Oskar Dengel - burmistrz Würzburga. Siedzibą Komisarza i jego biura był Pałac Blanka. Obok władz niemieckich funkcjonował w ratuszu polski Zarząd Miejski z prezydentem Stefanem Starzyńskim na czele. Urząd dr Otto miał regulować wszystkie sprawy pomiędzy ludnością cywilną, a władzami okupacyjnymi. Początkowo wszystkie zadania politycznie w Warszawie miał wykonywać przy pomocy polskiej policji Polizei Regiment 4. Potem zaczął urzędować Prezydent Policji w Warszawie /Polizeipräsident/ - SS-Oberführer Claasen, którego zwierzchnikiem był również szef zarządu cywilnego. Dnia 27.10.1939 r. został aresztowany polski prezydent miasta Warszawy - Stefan Starzyński. Z tą też datą na mocy rozkazu Generalnego Gubernatora dr Otto został mianowany Komisarycznym Prezydentem miasta Warszawy /Kommissarischer Stadtpräsident d. Stadt Warschau/. Tak samo tytułował się jego zastępca dr Dengel. Jednocześnie powierzono Julianowi Kulskiemu - dotychczasowemu wiceprezydentowi prowadzenie spraw miejskich z tytułem Komisarycznego Burmistrza miasta Warszawy. Funkcje swoje miał on sprawować pod kierownictwem Komisarycznego Prezydenta miasta. Po odejściu dr Otto w listopadzie 1939 r. Prezydentem miasta /Stadtpräsident/został dr Dengel, a zastępcą jego - Stadtdirektor Becher. Dr Dengel 24.11.1939 r. ogłosił wewnętrzną organizację swego urzędu - składał się on z 13 wydziałów (Administracja; Sprawy Finansowe; Majątek Gminy; Policja Przemysłowa i Nadzór nad Cenami; Sprawy Kwater; Nadzór nad zaopatrzeniem; Sprawy Gospodarcze i Przemysłowe; Opieka, Sprawy Sanitarne, Policja Sanitarna; Drukarnia Miejska i Plakatowanie; Sprawy Budowlane; Przedsiębiorstwa Techniczne; Kultura, Adiutantura). Prezydent policji miasta Warszawy wg rozporządzenia SS-u Polizeiführera z 13.11.1939 r. załatwiał sprawy meldunkowe, handlu i przemysłu, normowania i nadzoru nad cenami, aprowizacyjne i policji sanitarnej oraz rybołówstwa i policji rzecznej. Z dniem 09.12.1939 r. rozwiązano polskie Kuratorium i inspektoraty. Na czele nowego Kuratorium Szkolnego dla Okręgu Warszawskiego stanął kierownik ref. szkolnictwa w urzędzie szefa dystryktu. Szczegółowy nadzór nad polskim szkolnictwem sprawować miały inspektoraty szkolne. Dla miasta Warszawy ustanawiał je kierownik Kuratorium Szkolnego za zgodą Prezydenta, który sprawował nad nim nadzór. 15.01.1940 r. Urząd Prezydenta został zreorganizowany. Od 15.02.1940 r. właściwość biura paszportowego i przepustek policyjnego pułku w Warszawie przeszła częściowo na urząd szefa dystryktu, częściowo na urząd Prezydenta. Zaświadczenia przynależności do narodu niemieckiego, przepustki nocne, zezwolenia na przywóz środków żywności i ogólne informacje miały być odtąd udzielane w Urzędzie Prezydenta /ul. Daniłowiczowska/. Sprawy dotyczące wjazdu i wyjazdu Niemców, Polaków i cudzoziemców z Generalnej Guberni załatwiało biuro paszportowe przy Wydziale Spraw Wewnętrznych Urzędu Szefa Dystryktu. Z dniem 27.03.1940 r. ustanowieni zostali przy starostwach powiatowych i miejskich Radcy Szkolni /Stadt - u. Kreis - Schulräten/ - Niemcy. Do pomocy przy sprawowaniu nadzoru szkolnego mogli im być przydzieleni inspektorzy szkolni w liczbie jednego lub kilku - Polacy lub Ukraińcy. 26.03.1940 r. Fiszer wydał obwieszczenie o prowadzeniu administracji miasta Warszawy. Miał on sam spełniać funkcję starosty miejskiego w Warszawie. Stałym jego zastępcą został komisarycznie Oberführer Ludwig Leist - z tytułem - Beauftragter des Distriktschefs für die Stadt Warschau /Pełnomocnik szefa dystryktu dla miasta Warszawy/. Pełnomocnik miał stopień służbowy kierownika wydziału w urzędzie szefa dystryktu. Zostało mu powierzone prowadzenie agend niemieckiego zarządu miasta i nadzór nad polskim zarządem miejskim. Zastępcą Leista był dr Hermann Fribolin. Poszczególne wydziały polskiego Zarządu Miejskiego były nadzorowane przez pracowników Urzędu Pełnomocnika. Po objęciu kierownictwa Urzędu Pełnomocnika przez Leista nastąpiła jego reorganizacja. Wyglądał on teraz następująco: Referent osobisty, Administracja Ogólna, Kasa Urzędu, Wydział Prawny, Wydział Personalny, Księgowość, Registratura, Wydział Finansów, Wydział Budownictwa, Wydział Medyczny, Wydział Spraw Wewnętrznych, Wydział Opieki Społecznej i Spraw Ludnościowych, Wydział Szkolnictwa, Wydział Spraw Policyjnych, Urząd Wyżywienia Ehrnährungsamt /Urząd Wyżywienia/ powstał w kwietniu 1940 r. na miejsce rozwiązanego Abt. VI /dotychczas Ref. Lebensmittelverteilung w tym wydziale/ - jego zadaniem było zabezpieczenie zaopatrzenia miasta Warszawy przez rozdział żywności. Przy Urzędzie Pełnomocnika istniała też komórka Intendanz Theater /Intendentura Teatrów/. W pierwszej połowie 1940 r. powstał Urząd Polizeiverwalter /Zarządcy Policji/ podlegający Pełnomocnikowi. Składał się on z kilku wydziałów - m.in. Ausweisstelle /Biuro Przepustek/, Passstelle /Biuro Paszportowe/, Preisbehörde /Urząd Cen/, Strassenverkehrsamt /Urząd Ruchu Ulicznego/ z biurami: Kraftfahrzeugzulassungsstelle /Biuro Rejestracji Pojazdów/, Benzinverteilungsstelle /Biuro Rozdziału Benzyny/, Reifenkarten/. Urząd Ruchu Ulicznego miał filię /Nebenstelle/ na ul. Targowej 7. Pełnomocnik posiadał pewne uprawnienia w dziedzinie kształtowania cen /uregulowanie cen na jarzyny i owoce, w przemyśle gospodnio-szynkarskim i w poszczególnych wypadkach sprzedaży, wynajęcia i wydzierżawienia gruntów, a także cen dla dorożek i za świadczenia przewoźnicze - za zgodą kierownika Abt. Preisüberwachung Urzędu Szefa Dystryktu/ - oraz cen kontroli cen /z prawem wyznaczania kar porządkowych najpierw do 1000 zł, potem od 01.09.1940 r. do 5000 zł/. Nieograniczoną właściwość w dziedzinie cen zachowywał nadal Abt. Preisüberwachung w Urzędzie Szefa Dystryktu. Wg rozporządzenia Szefa Dystryktu z 07.01.1941 r. dotychczasowe określenie ?Abteilung? w Urzędzie Pomocnika ustępuje określeniu ?Hauptreferat?. Urząd Leista został podzielony na 4 decernaty. Decernat 1 pod osobistym kierownictwem Leista obejmuje obok kierownictwa ogólnego i reprezentacji nadzór nad Hauptref. IX /Polizei/ i III /Bauwesen/. Decernat 2 - decernent Stadtdirektor Becher ma następujące Hauptreferate: I Haupt - u. Personalverwaltung V Innere Verwaltung VIFürsorge u. Bevölkerungswesen X Ernährungsamt Decernat 4 - dr Fribolin, Hauptreferate: II Finanzen der Stadtverwaltung IV Gesundheitswesen VIII Schulwesen Und Erziehungswesen /potem Kultur/ Decernenci mogli podpisywać pisma ?In Vertretung des Beauftragten? - kierownicy referatów - ?Im Auftrage?. Hauptreferat II, który prowadził nadzór nad gospodarką finansową Zarządu Miejskiego /Leiter - Meyer Fritz/ posiadał następujące działy: Ogólny nadzór nad statystyką gospodarczą i finansową, Projekt budżetu - i zdawanie rachunków, Sprawy kasowe i rachunkowe Hauptreferat V - Innere Verwaltung zajmował się następującymi sprawami: Gospodarka publiczna pomieszczeniami mieszkalnymi i użytkowymi: a.dla Niemieckiej Dzielnicy Mieszkaniowej, b.nadzór nad Miejskim Urzędem Kwaterunkowym m. Warszawy, Sprawy mieszkaniowe i osiedleńcze, Wynagrodzenie za kwatery, Sprawy targowe, nadzór nad Wydziałem Inspekcji Handlowej miasta Warszawy, Sprawy rybołówstwa, Statystyka, Policja przemysłowa, nadzór nad Wydziałem Przemysłu i Handlu miasta Warszawy, Urząd Stanu Cywilnego dla RD i VD, Karty Rozpoznawcze dla VD, nadanie obywatelstwa VD Niemiecki decernat nadzorował po kilka agend Zarządu Miejskiego. Min. Fribolin /Dec. 4/ - Wydział Finansowy, decernat 2 - Wydział Personalny i Ogólny, decernat 3 - przedsiębiorstwa miejskie. Obok wymienionych Hauptreferatów istniały jeszcze: III Bauwesen, IX Polizei. Prawdopodobnie w maju 1941 r. nastąpiła zmiana urzędu Polizeiverwalter na Polizeidirektor. Od 11.06.1941 r. dyrektorem policji był dr Bausenhart. 09.09.1941 r. Landrat dr Otto Bethke objął na podstawie dekretu Regierung GG obowiązki dyrektora policji miasta Warszawy. Podlegał on osobiście jedynie Pełnomocnikowi i opracowywał sprawy należące do jego resortu samodzielnie i pod własną odpowiedzialnością. Do 01.03.1941 r. urząd policji miasta Warszawy wydawał przepustki do Getta - od tego dnia właściwość ta przeszła na Transferstelle. W urzędzie dyrektora policji istniały następujące komórki: Ausweisstelle Passstelle Meldeamt /Urząd do meldowania, wymeldowania i przemeldowania obywateli niemieckich/ Preisbehörde Gewerbepolizei Strassenverkehrsamt Urząd Ruchu Ulicznego miał dwa główne działy: 1/ Urząd dla spraw niemieckich, obcokrajowców i mniejszości i 2/ jako placówkę kontroli nad sprawami polskimi - filię na ul. Targowej 7. Do chwili utworzenia Komisarza do spraw Żydowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej i reorganizacji Transferstelle administracja żydowska getta podlegała formalnie Pełnomocnikowi, który zatwierdzał skład Rady Żydow. kontrolował jej działalność, wydawał przepustki do getta. Za jego pośrednictwem władze niemieckie przekazywały rozkazy Radzie. Rada Żydowska przesyłała do Pełnomocnika cotygodniowe sprawozdania z działalności. Zarządzeniem z dnia 31.05.1941 r. dot. spraw mieszkaniowych na terenie Warszawy - utworzono przy urzędzie Pełnomocnika Wohnungsamt /Urząd Mieszkaniowy/ - jedynie kompetentny do publicznego gospodarowania lokalami mieszkalnymi i użytkowymi. Miał on uprawnienia do: 1. Korzystania z lokali mieszkalnych i użytkowych stosowanie do poszczególnych przepisów. 2. Uchylania istniejących stosunków najmu i dzierżawy bez przestrzegania ustawowego lub umówionego terminu wypowiedzenia i zarządzenie opróżnienia lokali. 3.Wyznaczanie osobom poszukującym pomieszczenia lokale mieszkalne i użytkowe i w razie konieczności zawieranie przymusowych umów najmu. 4.Żądanie informacji o lokalach mieszkalnych i użytkowych i wydawanie poleceń oględzin przez pełnomocników. Z dniem 01.11.1941 r. została staroście przekazana sprawa umieszczania w hotelach będących w przejeździe cywilnych obywateli Rzeszy. Urząd Mieszkaniowy miał kierować całokształtem spraw mieszkaniowych na terenie miasta Warszawy /za wyjątkiem getta/. Kontrolował on działalność Miejskiego Urzędu Kwaterunkowego w Zarządzie Miejskim. Powstanie Wohnungsamt wiązało się z podziałem Warszawy na niemiecką i polską dzielnicę mieszkaniową. Od 01.10.1941 r. nastąpiła zmiana nazwy Urzędu Pełnomocnika Szefa Dystryktu - na ?Stadthauptmann In Warschau?. Funkcję tę nadal pełnił aż do końca okupacji Oberführer następnie Brigadführer Ludwik Leist. W roku 1942 utrzymał się podział decernaty i Hauptreferaty - z tym, że niektóre z nich miały drobne zmiany w nazwie. VII - Strassenreinigung u. Fuhrpark IX - Polizeidirektion XI - Stadt Versorgungsbetriebe Z Ernährungsamt wydzielono jako osobny Urząd - Wirtschaftsamt. W roku 1942 lub pierwszej połowie 1943 nastąpiła nowa reorganizacja urzędu Stadthauptmanna. Symbol 01 - otrzymało Büro des Stadthauptmanns. 02 - Büro d. Stadthauptmanns - Stellvertretes /Bürgermeister dr Fribolin/. Istniały teraz następujące wydziały: I. Urząd Spraw Wewnętrznych a. Gospodarka ogólna i własna urzędu b. Sprawy personelu niemieckiego wł. ze sprawami kasy urzędu i księgowości c. Nadzór nad Administracją i personelem polskim d. Urząd Stanu Cywilnego e. Urząd Kart Rozpoznawczych f. Urząd Ruchu Ulicznego Komórki: 1. Biuro Rekwizycji 2. Biuro Skierowań 3. Biuro Rejestracji 4. Biuro Praw Jazdy 5. Biuro Olei Mineralnych II. Urząd Finansowy a. Ogólny nadzór finansowy, gospodarka finansowa i budżet miasta Warszawy b. Nadzór nad podatkami i opłatami miasta Warszawy c. Nadzór nad kapitałem i majątkiem miasta Warszawy d. Nadzór nad sprawami kasy, rachunkowym i kontroli miasta Warszay III. Urząd Budownictwa a. Budownictwo naziemne, rozplanowanie miasta b. Budownictwo podziemne c. Zakład Oczyszczania Miasta IV.Urząd Zdrowia a. Niemiecki lekarz urzędowy b. Niemiecka opieka zdrowotna c. Zwalczanie zarazy d. Nadzór nad polskimi sprawami zdrowotnymi miasta Warszawy e. Sprawy weterynaryjne V. Urząd Gospodarki i Przemysłu VI.Urząd do Spraw Ludności, Opieki i Szkód Wojennych a. Polska opieka społeczna b. Urząd Szkód Wojennych c. Opieka nad rodzinami d. Urząd Młodzieżowy e. Kuratela Urzędowa f. Sprawy rent g. Sprawy ludności h. Opieka zamknięta i. Opieka w zakładach j. Otwarta niemiecka opieka k. Sprawy jeńców wojennych VII. Urząd Wyżywienia i Rolnictwa a. Rozdział dużych talonów b. Rozdział kart żywnościowych dla Niemców c. Rozdział kart żywnościowych dla VD d. Biuro Rozrachunku i Kontroli dla niemieckich sklepów spożywczych VIII. Urząd Szkolny a. Nadzór nad wszystkimi sprawami szkolnymi miasta Warszawy - prócz niemieckich liceów i wyższych technicznych szkół zawodowych - łącznie ze sprawami personalnymi i kulturalnymi b. Sprawy niemieckich szkół powszechnych c. Sprawy polskich szkół powszechnych d. Sprawy szkół zawodowych e. Wydział gospodarczy IX. Dyrekcja Policji X. Generalny Nadzór nad Przedsiębiorstwami Miejskimi oraz Nadzór nad Miejskimi Majątkami i Lasami Biuro Stadthauptmanna sprawowało ogólny nadzór służbowy nad wszystkimi urzędami. Korespondencja do urzędu miała wpływać wyłącznie za pośrednictwem registratury ogólnej i biura podawczego. W okresie kwiecień-sierpień 1943 r. powstały w starostwach urzędy zarządu policyjnego. W Warszawie zorganizowano Prezydium Policji będące w unii personalnej z SS-u. Polizeiführerem na dystrykt warszawski - wyłączone z Urzędu Starosty Miejskiego. W skład jego weszły dotychczasowe wydziały Polizeidirektion. Według ostatniej już struktury Urzędu Starosty z roku 1944 posiadał on następujący podział: I. Amt f. Innere Verwaltung /Urząd Spraw Wewnętrznych/ 1. Personalamt 2. Standesamt /Urząd Stanu Cywilnego/ 3. Kennkartenamt a. Deutschstämmigkeitsausweise b. Kennkarten f. deutsche Volkzugehörige c. Einbürgerungen 4. Strassenverkehrsamt /Urząd Ruchu Ulicznego/ 5. Rechtsamt a. Jüdissches Vermögen /Majątek żydowski/ b. Vereinsangelegenheiten /Sprawy stowarzyszeń/ c. Grundstücksverkehr /Obrót nieruchomościami/ d. Ordnungsstrafverfahren /Postępowanie karno-porządkowe/ 6. Wohnungsamt /Urząd Mieszkaniowy/ 7. Veterinäramt i dalej tak jak w roku 1943. Po wybuchu powstania warszawskiego Urząd Stadthauptmanna został ewakuowany do Poznania, gdzie urzędował jeszcze w listopadzie 1944 r.