Naczelne Prezydium Prowincji Śląskiej we Wrocławiu

  • Oberpräsidium der Provinz Schlesien zu Breslau
  • Supreme Presidium of the Province of Silesia in Wrocław
Identifier
170
Language of Description
Polish
Dates
1809 - 1945
Level of Description
Collection
Languages
  • German
Scripts
  • Latin
Source
EHRI

Extent and Medium

19543 files

Creator(s)

Biographical History

Po przejściu pod panowanie pruskie ustrój administracyjny Śląska uległ gruntownym przeobrażeniom. Już w 1741r. na zagarniętych ziemiach Dolnego i Środkowego Śląska władze pruskie przystąpiły do wprowadzania administracji na wzór pozostałych swych prowincji. Utworzono wówczas dwie Kamery Wojenne i Domen (Kreis - und Domänen - Kammer) z siedzibami we Wrocławiu i Głogowie, dla departamentów wrocławskiego i głogowskiego. Kamery stanowiły naczelną władzę administracyjną na podległym sobie terenie. Do ich kompetencji należały sprawy wojskowe, policyjne, podatkowe, zarząd dóbr państwowych (domen) i lasów państwowych. W wyniku układu zawartego z Austrią we Wrocławiu w czerwcu 1742 r. Prusy objęły w posiadanie także Górny Śląsk, który podporządkowano Kamerze Wrocławskiej. W początkach XIX wieku, w wyniku reform ministrów Hardenberga i Steina, nastąpiła reorganizacja administracji pruskiej. Podstawą organizacji nowych władz administracyjnych stał się edykt królewski z 16 XII 1808 r., który zapoczątkował reformy w tej dziedzinie. Teren państwa pruskiego podzielono na prowincje, te zaś na okręgi rejencyjne. Jedną z prowincji stanowił Śląsk. Na czele prowincji stanął naczelny prezes (Oberpräsident), a na czele okręgu rejencyjnego - prezes rejencji (Regierungspräsident). Naczelnemu prezesowi powierzono trzy zasadnicze funkcje: wykonawczą, kontrolną i opiniodawczą. Po kongresie wiedeńskim podjęto w Prusach dalsze reformy. Na mocy ustawy z dnia 30 IV 1815 r. podzielono państwo na 10 prowincji. Rozporządzeniem z dnia 23 X 1817 r. powołano dla każdej prowincji kolegium szkolne (Provinzialschulkollegium). W dniu 31 XII 1825 r. władze pruskie wydały nową instrukcję regulującą zakres działania naczelnych prezesów i nadającą im większe uprawnienia administracyjne. Do dotychczasowych obowiązków doszedł nadzór nad dyrekcją podatków, nad Komisją Generalną do spraw regulowania stosunków na wsi i nad sprawami bezpieczeństwa. Otrzymali prawo ingerencji w sprawy sporne miedzy instytucjami, które bezpośrednio podlegały władzom resortowym, jeśli nie dotyczyły one spraw technicznych. Uznano ich także za instytucję wyższą w stosunku do rejencji. Na mocy zarządzenia z 26 XI 1873 r. utworzono w ramach urzędu Naczelnego Prezydium Prowincji Śląskiej we Wrocławiu "Zarząd Regulacji Rzeki Odry". Do roku 1883 naczelny prezes był równocześnie prezesem rejencji znajdującej się w jego siedzibie. Ustawa z 1883 r. funkcje te rozdzieliła. W 1932 r. zlikwidowano kolegia szkolne i włączono je bezpośrednio do urzędu naczelnego prezesa jako Wydział do Spraw Szkolnictwa Średniego (Abteilung für Höheres Schulwesen). W 1933 r. utworzono Wydział Kultury Rolnej (Landeskulturamt). W tym też czasie we Wrocławiu rozpoczęła działanie Komisja Cen (Preisbildungsstelle), do której zadań należało ustalanie cen na towary i usługi. W okresie hitlerowskim naczelny prezes prowincji był równoczesnie gauleiterem. W ciągu niespełna 140 lat działalności urzędu naczelnego prezesa we Wrocławiu, obszar terytorialny podległej mu prowincji ulegał kilkakrotnym zmianom. Od momentu utworzenia w 1808 r. aż do końca pierwszej wojny światowej prowincja śląska obejmowała cały Śląsk pruski. Poczatkowo dzieliła się na dwa okregi rejencyjne: wrocławski, legnicki. Rejencji Wrocławskiej podlegał Śląsk Średni i Górny, zaś Rejencji Legnickiej - Śląsk Dolny. Po utworzeniu w 1815 r. odrebnej rejencji dla Górnego Śląska z siedzibą w Opolu, prowincja Śląska dzieliła się na trzy okręgi rejencyjne (w l. 1815-1820) istniał na Śląsku czwarty okręg rejencyjny z siedzibą w Dzierżoniowie. W 1919 r. w zwiazku z utworzeniem odrębnej prowincji górnośląskiej, jej zasięg terytorialny zmniejszył się do Śląska Środkowego i Dolnego. W 1936 r. prowincję górnośląską skasowano, a jej teren podporządkowano Naczelnemu Prezydium we Wrocławiu. W okresie II wojny światowej ponownie utworzono odrębną prowincję górnośląską - z siedzibą w Katowicach i włączono do niej Rejencję Opolską. W okresie, gdy prowincja śląska nie obejmowała Górnego Śląska, nosiła oficjalną nazwę prowincji dolnośląskiej. Siedzibą prezesa prowincji śląskiej (dolnośląskiej) był zawsze Wrocław.

Scope and Content

I. Wydział ogólny (Algemeieine Abteilung).

  1. Sprawy ogólno administracyjne /1817-1926/ 1-13: Administracja urzędu, budżety, rachunkowość, rada prowincjonalna, rady obwodowe, posiedzenia Wydziału Samorządowego Prowincji.
  2. Ubezpieczenia /1881-1934/ 14-27: Sprawy ogólne, obwody, ubezpieczenia od ognia, zakłady i towarzystwa ubezpieczeniowe.
  3. Dobra rycerskie /1862-1927/ 28-32: Zarządzenia w sprawie sporządzania matrykuły dóbr, spisy.
  4. Sprawy komunalne /1816-1935/ 33-284: Zwiazki komunalne prowincji i powiatowe, sejmy krajowe i prowincji, sprawy Górnych i Dolnych Łużyc, "Landszafty", banki, kast zapomogowe. Sprawy powiatów, granice, sejmik samorządowy gminy. Deputowani powiatowi, finanse powiatów i gmin, okręgi majątkowe, miasta, statystyka. Podatki.
  5. Przemysł /1846-1943/ 285-328: Górnictwo i hutnictwo, sprawozdania, walka o podwyżkę płac, sprawy robotnicze, izba przemysłowa, sprawozdania dotyczace sytuacji gospodarczej.
  6. Nadzór policyjny /1830-1944/ 329-373: Zarządzenia i przepisy policyjne. Emigracja, naturalizacja, statystyka. Wybory do Reichstagu, osoby podejrzane, socjaldemokracja, polscy dezerterzy, prasa polska, Wermacht, jeńcy wojenni, zniemczenie nazwisk, statystyka dotycząca aresztowanych i wysyłanych do obozów przez Gestapo.
  7. Gospodarka wodna /1834-1927/ 374-472: Powodzie i szkody, statystyka szkód, pomoce dla powodzian, pomoc wojskowa, fundusz pomocy powodzianom, melioracje, regulacja rzek, spółki wodne.
  8. Gospodarka rolna i hodowlana /1827-1933/ 473-558: Domeny, Komisje Generalne i ich działalność, regulacja stosunków dworskich i chłopstwa, dobra rentowe, majoraty, statystyka, potrzeby rolnictwa, kredyty, zadłużenie, robotnicy rolni, związki, szkolnictwo, kultura rolna, hodowla, rybołówstwo, pszczelarstwo, łowiectwo, leśnictwo.
  9. Sprawy budowlane, drogi, mosty, linie kolejowe /1831-1942/ 559-586: Budowa, remonty, utrzymanie, obsadzanie drzewami.
  10. Opieka społeczna /1831-1937/ 587-604: Nadzór nad więżniami, opieka nad więżniami, zakłady wychowawcze, zakłady dla biednych, urzędy i organizacje charytatywne, fundacje.
  11. Kasy oszczędnościowe /1837-1933/ 605-620: Kasy dla całej prowincji, Górnych Łużyc, zjazdy, Związek Dolnośląskich Kas Oszczędnościowych.
  12. Sprawy Stanu Cywilnego /1874-1922/ 621-631.
  13. Kultura i sztuka /1827-1928/ 632-649: Pomniki, zabyki, teatry, przedstawienia, sztuki teatralne, archiwum.
  14. Zakłady dla głuchoniemych i umysłowo chorych. /1833-1879/ 650-653: Budowa, nadzór.
  15. Różne /1816-1899/ 654-665: Odznaczenia, prośby do króla, zapomogi.
  16. Akta personalne duchownych katolickich /1872-1929/ 666-1287: Ułożone alfabetycznie.
  17. Aneks /1936-1941/ 1288-1292: Wroga propaganda, zarządzenia Reichsführera SS i Szefa Policji Niemieckiej.

II. Wydział do spraw szkół średnich (Abteilung Für höher wessen).

  1. Akta ogólne /1776-1940/ 1-476: Zarządzenia, okólniki, konferencje dyrektorów, sprawozdania, wizytacje, sprawy nauczania, statystyka, sprawy rachunkowo- kasowe, gospodarcze, emerytalne.
  2. Akta dotyczące poszczególnych szkół /1742-1944/ 477-3892: Układ alfabetyczny miejscowościami w obrebie poszczególnych powiatów, a następnie powiatami w obrębie rejencji wrocławskiej, legnickiej, opolskiej. Zawartość: sprawy organizacyjne, administracyjne, rachunkowość, personel nauczycielski i inni pracownicy, uczniowie, programy nauczania, sprawozdawczość, sprawy gospodarcze.
  3. Akta dotyczące szkół z terenu rejencji poznańskiej /1844-1874/ 3893-3899: Dotyczące szkół średnich w Inowrocławiu, Krotoszynie, Poznaniu, Rawiczu, Rogoźnie, Śremie.
  4. Akta personalne nauczycieli /1836-1944/ 3900-4228: Ułożono alfabetycznie.

III. Zarząd regulacji rzeki Odry (Oderstrombau Verwaltung).

  1. Akta ogólne /1803-1943/ 1-956: Zarządzenia, inspekcje szlaku Odry, wystawy, propaganda, statystyka, gospodarka materiałowa, rachunkowość, budowa i konserwacja szlaków wodnych i budynków, mosty, porty, żegluga rzeczna, rybołówstwo, budowa mostów.
  2. Urząd Budownictwa Wodnego we Wrocławiu (Wasserbauamt Breslau) /1875-1944/ 957-1026: Sprawy własnościowe, zbiorniki wodne, kanały, śluzy, powodzie, porty, mosty, promy.
  3. Inspektorat Budownictwa Wodnego i Urząd Budownictwa Wodnego w Brzegu /1838-1944/ 1027-1215 (Wasserbauinspektion und Wasserbauamt Brieg): Administracja, finanse, zarządzenia, statystyka, regulacja Odry, stany wody, hydroelektrownie, urzadzenia wodne.
  4. Urząd Budownictwa Wodnego w Gliwicach /1924-1935/ 1216-1222 (Wasserbauamt Gliwitz): Kanał Kłodnicki, mosty, jazy.
  5. Inspektorat Budownictwa Wodnego i Urząd Budownictwa Wodnego w Opolu /1897-1925/ 1223-1227 (Wasserbauinspektion und Wasserbauamt Oppeln): Jazy, ostrogi, wały, port przeładunkowy.
  6. Urząd Budownictwa Wodnego w Raciborzu /1928-1944/ 1228-1261 (Wasserbauamt Ratibor): Mosty, regulacja Odry, sprawy włosnościowe, zbiornik wodny "Ratibor-Hammer", port rzeczny, Kanał Odra-Dunaj.
  7. Urząd Budownictwa Wodnego w Ścinawie /1856-1944/ 1262-1376 (Wasserbauamt Steinau): Ostrogi, powodzie, sondowanie Odry, łączność, płace, urządzenia wodne, ststystyka, finanse, regulacja Odry, przekroje koryta, mosty.
  8. Urząd Budownictwa Zbiornika Wodnego w Otmuchowie /1912-1944/ 1377-1475 (Staubeckenbauamt Ottmachau): Wiercenia, wodowskazy, zaopatrzenie w wodę, napełnienie zbiornika, wały, kanały odpływowe, hydroelektrownie, urządzenia wodne.
  9. Zbiornik Wodny w Otmuchowie /1906-1945/ 1476-1833 (Staubecken Ottmachau) Registratura VIII: Upusty, sprawy własnościowe, koleje, młyny, finanse, pomiary ogólne, projekty, kosztorysy, poldery, regulacja potoków, mosty, wodowskazy, drenowanie, betonowanie, przekroje Nysy, stosunki gospodarcze, przekroje wału zaporowego.
  10. Pozostałe sprawy dotyczące regulacji Odry /1852-1943/ 1834-2239: Projekty zbiorników, zbiornik w Turawie, regulacja rzek, urz. wodne, bagrowanie, powodzie, stany wód, studnie, poldery, porty, żegluga, prawo wodne.

IV. Krajowy Wydział Kultury Rolnej (Landeskulturabteilung). Akta zalane w czasie powodzi.

  1. Sprawy organizacyjno- administracyjne /1888-1944) 1-45: Zarządzenia, przepisy, sprawozdania własne i podległych urzędów, Spruch-Kammer do spraw osadnictwa, pomiary, statystyka.
  2. Akta ogólne dotyczące osadnictwa /1921-1944/ 46-120: Akcje osiedleńcze w ramach "Osthilfe", tereny dla osadników, plany akcji osiedleńczej w rejencji wrocławskiej, współpraca z innymi urzędami, przejmowanie gospodarstw przez osadników, osadnictwo na Górnym Śląsku, tzw. małe osadnictwo, statystyka dot. Górnego Śląska, zasiedlanie domów na Dolnym Śląsku.
  3. Osadnictwo w poszczególnych miejscowościach /1884-1945/ 121-1556:
  • układ alfabetyczny w ramach powiatów i alfabetyczny powiatami (Kreis): Badanie gospodarstw osadników pod względem rentowności i zadłużeń, kredyty dla osadników, pomiary, pomoc dla dzieci osadników, melioracje, prace publiczne przy budowie dróg, osadnictwo stare i nowe, sprawy budowlane, elektryfikacja, jeńcy wojenni, gospodarstwa rentowe, zajmowanie majątków żydowskich. Akta dotyczą Rejencji Wrocławskiej i Legnickiej.

V. Komisja Cen. (Preisbildungsstelle):

  1. Sprawy organizacyjno - administracyjne /1937-1944/ 1-29: Organizacja urzędu, kompetencje, zadania, personel, podziały czynności, zarządzenia własne, statystyka, nadzór nad cenami, sprawozdawczośc, kary.
  2. Ogólne przepisy dotyczące kształtowania się cen /1938-1944/ 30-49: Nadzór nad polityką cen, płace w różnych gałęziach gospodarki, gospodarka wojenna, polityka dotycząca cen na terenach okupowanych, dostawy żywności dla wojska.
  3. Kształtowanie cen w poszczególnych gałęziach gospodarki /1935-1945/ 50-321: Rolnictwo, przetwórstwo, górnictwo, gospodarka leśna, budowlana, maszyny, narzędzia, elektromechanika, optyka, chemia, przemysł skórzany, tekstylny, papierniczy, usługi, ubezpieczenia, dzierżawy, czynsze, kultura, pozostałe.

VI. Mapy i plany Zarządu Regulacji Rzeki Odry. /XVIII-XX w./ 4628j.

  1. Mapy Odry /1706-1898/ 1-1081: Prototypowe projekty śluz, najstarszy plan miasta Wrocławia, bramy miejskie Wrocławia, plany miast, mapy Odry, regulacja Odry, porty, śluzy, jazy (materiały rękopiśmienne).
  2. Miasto Wrocław /1902-1939/ 1-341: Wodociągi, wały p/pow., plany katastralne, wody powodziowe, drukowane mapy Odry we Wrocławiu, kanały Odry, zabudowania, jazy, mosty, śluzy.
  3. Zbiornik w Otmuchowie, pow. Nysa 1-732: Wały p/pow., przepusty, wody powodz., plany katastralne, profile, linie kolejowe, plany zbiornika, zapora na Nysie, poldery, mosty, stany wód gruntowych, upust dolny, elektrownia, turbiny, jaz segmentowy.
  4. Różne rzeki na Śląsku /1901-1939/ 1-988: Mapy Baryczy, Bobru, Bystrzycy, Kaczawy, Nysy Kłodzkiej, Oławy, Stobrawy, Opawy, Osobłogi, Jemielnicy, Smortawy, Wińskiego Potoku, Żernickiej Wody, Szprewy, Widawy z dopływami, Warty z Notecią, plany miast.
  5. Mapy sekcyjne Odry /1870-1940/ 1-237: Drukowane wielobarwne mapy Odry, jednobarwne w skali 1:2500.
  6. Różne mapy Odry /1774-1940/ 1-45: Drukowane mapy topograficzne, sekcyjne i inne w różnych skalach.
  7. Próby regulacji rzeki Odry /1906-1916/ 1-33: Mapy nadbrzeży Odry na różnych odcinkach z ich regulacją, różne warianty regulacji.
  8. Regulacja innych rzek /1884-1943/ 1-34: Mapy regulacji Nysy Kłodzkiej i Oławy.
  9. Kanały /1894-1942/ 1-59: Plany Kanału Odra-Dunaj i Kanału Gliwickiego.
  10. Zbiorniki wodne /1883-1943/ 1-122: Plany i dokumentacja techniczna zbiorników wodnych retencyjnych i suchych, dokumentacja techniczna zbiorników nie wybudowanych, fotokopie.
  11. Elektrownie wodne /1903-1940/ 1-53: Dokumentacja techniczna elektrowni wodnych.
  12. Wały przeciwpowodziowe /1852-1943/ 1-70: Budowa wałów przeciwpowodziowych i ostróg na Odrze od Raciborza do Wrocławia.
  13. Poldery na Odrze i Widawie /1900-1945/ 1-49.
  14. Jazy /1893-1940/ 1-19. Dokumentacja techniczna wszystkich jazów na Odrze od Kożla do Wrocławia.
  15. Śluzy /1893-1940/ 1-56. Dokumentacja techniczna dotycząca wszystkich śluz na Odrze, Oławie i Nysie Kłodzkiej.
  16. Mosty na Odrze, Oławie, Nysie Kłodzkiej, wszystkie mosty we Wrocławiu /1808-1940/ 1-50.
  17. Przepusty na wodę w wałach przeciwpowodziowych /1893-1940 1-20 oraz przepusty dla ryb w śluzach i jazach na Odrze.
  18. Wodowskazy /1902-1939/ 1-38. Dokumentacja techniczna budowy wodowskazów, stany wód na wodowskazach, odczyty wodowskazowe.
  19. Stany wód /1902-1933/ 1-27: Wykresy wód gruntowych, powodziowych i nurtu rzeki Odry.
  20. Plany łożysk powodziowych rzeki Odry /1893-1900/ 1-85: Mapy rozlewisk powodziowych Odry, zmiany koryta rzeki w czasie powodzi w skali 1:10000.
  21. Porty /1805-1920/ 1-14: Plany portów na Odrze.
  22. Maszyny i jednostki pływające /1892-1907/ 1-24: Statki pasażerskie, maszyny do pogłębiania dna rzeki, barki towarowe.
  23. Zabudowania Zarządu Regulacji Rzeki Odry /1932-1942/ 1-5: Budynki wodnych urzędów budowlanych i wodomistrzówek.
  24. Plany katastralne terenów leżących nad brzegami rzek /1893-1920/ 1-76. Lustra wody, profile piaskowni i bagrowników nadodrzańskich.
  25. Profile dna Odry i Nysy Kłodzkiej /1893-1916/ 1-28.
  26. Melioracje /1878-1943/ 1-82: Plany melioracji i nawadniania pól leżących nad rzekami Śląska, urządzenia nawadniające.
  27. Wodociągi i kanalizacja miast i wsi Śląska /1808-1943/ 1-151: Urządzenia wodociagowe i kanalizacyjne.
  28. Prawo wodne /1794-1943/ 1-9: Prawa wodne fabryk i młynów na Śląsku, projekty typowe.

Archivist Note

Selected by Agnieszka Wasiak from database SEZAM.

Rules and Conventions

EHRI Guidelines for Description v.1.0