Akta miasta Wyszogrodu

Wyszogród należy do najstarszych miast mazowieckich. Miasto było wprawdzie lokowane w 1398 r., lecz pierwsza wiadomość o nim w tzw. falsyfikacie mogileńskim pochodzi już z 1065 r. Od XV w. Wyszogród stał się najważniejszym ośrodkiem sukiennictwa na Mazowszu. Największy rozwój miasta przypadł na XV/XVI w. Upadek pomyślnie rozwijającego się ośrodka spowodowały wojny szwedzkie i osiemnastowieczne klęski żywiołowe. Od 1816 r. miasto zostało włączone do powiatu płockiego. Pewne ożywienie gospodarcze nastąpiło w I połowie XIX w., wskutek rozwoju rzemiosła i handlu zbożem. W okresie międzywojennym odnotowano znaczny przyrost ludności. Druga wojna światowa przyniosła ogromne straty biologiczne (60 % mieszkańców) i materialne (52 % budynków). Podstawą działania władz miejskich po odzyskaniu niepodległości była tymczasowa ustawa o samorządzie miejskim z 4 lutego 1919 r. Już w listopadzie 1918 r. po opuszczeniu Wyszogrodu przez Niemców, utworzono Radę Miejską, która na swym pierwszym posiedzeniu w dn. 17.11.1918 r. powołała Komisję Sanitarną (m.in. do walki z cholerą) i Likwidacyjną. W następnych latach powołano przy Radzie także Komisje: Mieszkaniową, Budowy Remizy, Weterynaryjną, Aprowizacyjną, Podatkową, Daninową, Przeciwalkoholową, Rewizyjną, Finansowo-Budżetową, Budowlaną, Społeczną, Rozbudowy Miasta oraz Komisję ds. Cen. Do zakresu działania gminy miejskiej należało: zarządzanie majątkiem gminy, jej dochodami i wydatkami, aprowizacja, budowa i utrzymanie dróg, mostów, ulic i placów, zakładanie i utrzymanie środków komunikacji, urządzeń wodociągowych i kanalizacji, oświetlenia, opieka nad ubogimi, utrzymanie zakładów dobroczynnych, ochrona zdrowia publicznego, popieranie przemysłu i handlu, opieka nad oświatą i kulturą. W sprawach należących do zakresu działania gminy organem uchwałodawczym i kontrolującym była Rada Miejska. Do jej kompetencji należało: ustanawianie zasad zarządzania i użytkowania majątkiem gminy, nabywanie i sprzedaż nieruchomości, uchwalanie budżetu, opłat i podatków, pożyczek, zatwierdzanie planów rozbudowy miasta, kontrolowanie działalności zarządu miejskiego, wybieranie członków Magistratu i Prezydium Rady. Organem wykonawczym i zarządzającym był Magistrat, który składał się z burmistrza, jego zastępców i ławników, wybieranych na 3 lata. Burmistrz był jego kierownikiem i przedstawicielem oraz zarządzał miejscową policją. Do czynności Magistratu należało: wykonywanie uchwał Rady Miejskiej, zarządzanie majątkiem miejskim, prowadzenie przedsiębiorstw miejskich, sporządzanie projektów budżetów, sprawozdań finansowych, ustalanie wymiaru podatków i powinności gminnych, mianowanie i zwalnianie pracowników miejskich. Nadzór nad miastem w pierwszej instancji w tym okresie sprawował Wydział Powiatowy w Płocku. Ustawa z 1933 r. zmieniła nazwę Magistrat na Zarząd Miejski oraz ustanowiła burmistrza przełożonym gminy miejskiej. Tak zorganizowane władze miejskie istniały do 1939 r. W latach okupacji hitlerowskiej ustała działalność samorządu, na czele miasta stał burmistrz komisaryczny, którego działalność ograniczała się do wykonywania poleceń niemieckich władz okupacyjnych. Po wyzwoleniu na mocy ustawy z 11.09.1944 r. i z 14.01.1946 r. oraz dekretu PKWN z 23.11.1944 r. organem przedstawicielskim i organem władzy państwowej w mieście została Miejska Rada Narodowa w Wyszogrodzie, której zebranie organizacyjne odbyło się 26 lutego 1945 r. Jej organem wykonawczym był powołany w tym samym dniu Zarząd Miejski w Wyszogrodzie na czele z burmistrzem, wybieranym przez Radę, a zatwierdzanym przez Urząd Wojewódzki. Uchwałą Rady Państwa o powołaniu jednolitej władzy państwowej z dn. 20.03.1950 r. zlikwidowano Zarząd Miejski w Wyszogrodzie, a jego dotychczasowy zakres właściwości przejęło Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Wyszogrodzie. [Na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. Cz. Gąska, Płock 1975]