Starostwo Powiatowe Łowickie w Łowiczu

Zgodnie z dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji, starostwa powiatowe miały być organami wykonawczymi administracji ogólnej I instancji. Ich kierownikami byli starostowie, mianowani przez Ministra Administracji Publicznej na podstawie wniosku wojewody i opinii właściwej powiatowej rady narodowej. Odwołanie starosty mogło nastąpić przez Ministra Administracji Publicznej, jak również poprzez umotywowaną uchwałę własną powiatowej rady bądź jednej z jej rad gminnych. Kontrola społeczna nad działalnością starosty spoczywała na prezydium powiatowej rady narodowej, które wysłuchiwało składanych periodycznie przez niego sprawozdań „z ogólnej linii postępowania”. Jednocześnie starosta z racji swego stanowiska wchodził w skład właściwej rady narodowej jako pełnoprawny członek. Rady narodowe nie miały jednakże uprawnień do wydawania starostom poleceń, za wyjątkiem spraw wchodzących w zakres samorządu terytorialnego, w których to sprawach starosta podlegał decyzjom rady. Jako przedstawiciel rządu i szef administracji ogólnej starosta miał prawo i obowiązek:

1. wyłącznego reprezentowania rządu przy uroczystych wystąpieniach;
2. uzgadniania działalności całej administracji na obszarze powiatu w myśl zasadniczej linii działalności rządu;
3. ogólnego nadzoru nad sprawami osobowymi pracowników państwowych ze stanowiska wymogów bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego;
4. uzgadniania działalności administracji cywilnej, jak również interesów gospodarczych powiatu z potrzebami obrony państwa. Do zakresu działań starosty jako szefa administracji ogólnej należały wszystkie pracy tak zwanej administracji wewnętrznej, za wyjątkiem spraw załatwianych przez administrację niezespoloną, jak np. urzędy skarbowe, inspektoraty szkolne i in. W ich zakresie starosta był:
5. odpowiedzialnym wykonawcą zleceń właściwych ministerstw;
6. służbowym zwierzchnikiem władz i urzędów;
7. organem zarządzającym, orzekającym, rozstrzygającym i stawiającym wnioski;
8. przewodniczącym organów kolegialnych, współdziałających z administracją. Prawa i obowiązki starosty ustalało początkowo zarządzenie Pełnomocnika Rządu RP w Łodzi z dnia 9 lutego 1945 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Statutu Organizacyjnego oraz Instrukcji biurowej dla starostw województwa łódzkiego. Opierało się ono na przepisach rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej oraz rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z 30 czerwca 1930 r. w sprawie wewnętrznej organizacji starostw oraz trybu ich urzędowania. Z chwilą opuszczenia Łowicza przez okupanta niemieckiego 18 stycznia 1945 r. przystąpiono do zabezpieczania mienia publicznego i organizacji urzędu starościńskiego, który znalazł swą siedzibę w budynku przy ul. Stanisławskiego 30. W marcu 1945 r. zakończono prace nad organizacją starostwa i powołano kierowników jego referatów (wydziałów). Jednocześnie zorganizowane zostało biuro Rolnictwa i Reform Rolnych oraz Wydziału Powiatowego. Starosta lub wicestarosta pełnił z urzędu funkcję przewodniczącego Wydziału, będącego organem wykonawczym dla rady powiatowej. Starosta zwoływał Wydział co najmniej raz na dwa tygodnie. Uchwały podjęte w nieobecności starosty lub wicestarosty nie były ważne, a w przypadku równej ilości głosów staroście przysługiwał głos rozstrzygający. W sprawach nie cierpiących zwłoki mógł również wydać samodzielne zarządzenie, pod warunkiem, iż na najbliższym posiedzeniu zyska ono aprobatę Wydziału. Poza tym starosta załatwiał wszystkie sprawy bieżące z zakresu gospodarki i administracji powiatowego związku samorządowego. Od stycznia do lutego 1945 r. funkcję tymczasowego starosty pełnił w Łowiczu Wacław Kantorek. W marcu funkcję tę przejął (jako pełniący obowiązki) Tomasz Kołakowski, po nim zaś starostami byli kolejno:

• od 1945 do 1946 – Franciszek Majewski,
• od 1946 do 1948 – Józef Milanowski,
• od 1949 do 1950 – Władysław Pawlak. Zgodnie z protokołem kontroli Starostwa Łowickiego, dokonanej przez przedstawicieli PRN w Łowiczu w 19 grudnia 1945 r., w skład urzędu wchodziły:
• Referat Pracy i Opieki Społecznej, zajmujący się zakładami opieki zamkniętej (sierocińce, domy starców i inne instytucje opiekuńcze), sprawami inwalidów wojennych, rozdziałem darów z UNRRA);
• Referat Wojskowy, który prócz wszelkich spraw związanych z poborem do wojska zajmował się również wydawaniem zezwoleń na zmianę miejsca zamieszkania i miał wgląd w sprawy Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza, Koła Opieki nad rodzinami powołanych do wojska in.;
• Referat Osadnictwa, zajmujący się sprawami osadnictwa i przesiedleń ludności;
• Referat Ogólny, składający się z działów: organizacyjnego, budżetowo-gospodarczego i kancelarii starostwa;
• Referat Karno-Administracyjny;
• Referat Administracyjno-Prawny, podzielony na działy: społeczno-polityczny (sprawy cudzoziemców, repatriacji, stowarzyszeń i związków, wyznań i in.) i administracyjno-prawny (sprawy obywatelstwa, urzędów stanu cywilnego, konsularne, zmiany nazwisk, statystyki rolnej, ewidencji i kontroli ruchu ludności);
• Referat Świadczeń Rzeczowych, składający się z podreferatów: zbożowego, mlecznego, ziemniaczanego, warzywniczego, kontroli mleczarni, spółdzielni rolnych i urzędów gminnych oraz kontrola pracy poborców i referentów świadczeń rzeczowych;
• Referat Aprowizacyjny, składający się z podreferatów: zbożowego (aprowizacja ludności oraz pasze i przydziały wojskowe), tłuszczowego i mięsnego; ponadto w ramach tego referatu działał też referat rozdzielnictwa kart żywnościowych, artykułów spożywczych, spożywczych;
• Referat Przemysłowy, zajmujący się m.in. sprawami uprawnień przemysłowych. Zarządzeniem Wojewody Łódzkiego z dnia 14 czerwca 1946 r. wprowadzony został Tymczasowy Statut organizacyjny, Regulamin służbowy oraz Instrukcja kancelaryjna dla starostw powiatowych województwa łódzkiego. Statut regulował strukturę organizacyjną starostwa ze szczególnym uwzględnieniem obowiązującego ustawodawstwa, zarządzeń władz naczelnych oraz warunków miejscowych. Zawierał m.in. zakres czynności i odpowiedzialności starosty i jego zastępcy oraz kierowników referatów, a także podział organizacyjny urzędu. Załączony do zarządzenia szczegółowy podział czynności odpowiadał rzeczowemu wykazowi akt, uwzględniającemu następujące referaty starostwa: Ogólno-Organizacyjny, Budżetowo-Gospodarczy, Społeczno-Polityczny, Administracyjny, Administracyjno-Karny, Wojskowy, Zdrowia, Weterynaryjny, Opieki Społecznej, Aprowizacji i Handlu, Przemysłowy, Kultury i Sztuki, Budowlany i Odbudowy, Pomiarów. Struktura organizacyjna Starostwa Powiatowego Łowickiego w Łowiczu ulegała częściowym zmianom w latach następnych. W związku z realizacją dekretu z 12 sierpnia 1946 r. o zespoleniu urzędów ziemskich z władzami administracji ogólnej utworzony został referat Rolnictwa i Reform Rolnych, który zarządzeniem Wojewody Łódzkiego z 21 lutego 1947 r. otrzymał wraz z referatem weterynaryjnym własny przydział czynności. Przejął on sprawy b. Powiatowego Urzędu Ziemskiego. Podobnie włączono do komórek Starostwa sprawy będące w gestii: b. Powiatowego Urzędu Informacji i Propagandy (do ref. kultury i sztuki) i Powiatowego Inspektoratu Oświaty Rolniczej (do ref. oświaty rolnej). Z kolei zarządzeniem Wojewody Łódzkiego z 28 lutego 1947 r. wszystkie agendy biurowe Wydziału Powiatowego w Łowiczu przeniesiono do starostwa, w którym powstał odrębny Inspektorat Samorządowy z własnymi referatami (administracji, finansów komunalnych, podatków, inspekcji, pożarnictwa, dróg). W 1947 r. uległ likwidacji Referat Odszkodowań Wojennych, a w 1949 r. Referat Budowlany i Odbudowy przekształcono w jeden - Referat Budownictwa. Na mocy ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej Starostwo Powiatowe Łowickie w czerwcu 1950 r. zostało zlikwidowane. W jego miejsce jako organ wykonawczy i zarządzający władzy państwowej w powiecie łowickim powołano Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Łowiczu.