Akta miasta Łodzi

  • Files of the city of Łódź
Identifier
221
Language of Description
English
Dates
1772 - 1945
Level of Description
Collection
Languages
  • German
  • Polish
Scripts
  • Latin
Source
EHRI

Extent and Medium

32 572 files

Scope and Content

The Gettoverwaltung documents are correspondence with the Judenrat on all manner of subjects related to the ghetto, and correspondence with German government offices and companies regarding the ghetto’s manufacturing output, employment of Jews in labour camps, looting of their property – on matters of this nature reports were submitted by the Kripo (the German criminal police, which had a police station inside the ghetto). There is also a wealth of valuable material in Wydział Ogólny Zarządu Miejskiego w Łodzi (Allgemeine Verwaltung Stadtverwaltung Litzmannstadt, General Administration of the Łódź City Authorities) – above all minutes of meetings of the Rada Miejska (City Council) devoted to the Łódź ghetto. These were attended by the highest-ranking German officials of the Wartheland region. In Wydział Zdrowia Zarządu Miejskiego w Łodzi (Gesundheitsamt Stadtverwaltung Litzmannstadt, Department of Health of the Łódź City Authorities) statistical reports have been preserved detailing the mortality of various national groups, including the Jews, as well as the results of race research conducted by the Oddział Rasy i Dziedziczenia (Rasse- und Erbe Abteilung, Section for Race and Inheritance).

Archivist Note

Entry selected by Michał Czajka from the book by Alina Skibińska, "Guide to the Sources on the Holocaust in Occupied Poland"

Rules and Conventions

EHRI Guidelines for Description v.1.0

Akta miasta Łodzi

Identifier
221
Language of Description
Polish
Dates
1775 - 1945
Level of Description
Collection
Languages
  • German
  • Polish
  • Russian
Scripts
  • Cyrillic
  • Latin
Source
EHRI

Extent and Medium

32572 files

Biographical History

Pierwsza wzmianka o Łodzi pochodzi z 1332 r. Prawa miejskie otrzymała 14 lipca 1423 r. Przywilej lokacyjny został wydany przez Władysława Jagiełłę w Przedborzu. Do końca XVIII w. położona była w województwie łęczyckim i stanowiła własność biskupów kujawskich. W 1793 r. znalazła się w granicach państwa pruskiego, prowincji Prusy Południowe. Dobra biskupie zostały sekularyzowane i miasteczko stało się własnością rządową. Dnia 30 stycznia1821 r. Łódź otrzymała prawa osady fabrycznej, co zapoczątkowało przestrzenny i gospodarczy rozwój miasta oraz nasilenie się procesów osadniczych, głównie za sprawą sukienników i tkaczy przybywających przede wszystkim z Saksonii, Śląska i Prus. Na czele władz stał wówczas burmistrz, który dysponował aparatem wykonawczym w postaci urzędu municypalnego. W 1841 r. Łódź uzyskała prawa miasta gubernialnego, co spowodowało, iż odtąd zarząd miasta znajdował się w rękach prezydenta i magistratu. W latach 1807-1866 Łódź była położona kolejno w granicach: departamentu warszawskiego (1807-1815), województwa mazowieckiego (1815-1837), guberni warszawskiej (1837-1866). Po reformie administracyjnej 1867 r. miasto znalazło się w granicach guberni piotrkowskiej i stało się siedzibą władz powiatowych. Rosyjska administracja zarządzała Łodzią do początków 1915 r. Po jej ewakuacji pieczę na miastem przejął Główny Komitet Obywatelski, zastąpiony w lipcu tegoż roku przez niemiecki magistrat. Ten ostatni wykonywał swoje funkcje do listopada 1918 r. Wówczas to władzę w Łodzi objęły polskie instytucje samorządowe. Od 1919 r. Łódź była siedzibą nowoutworzonego województwa, a następnie także starostwa grodzkiego. Samorządowe władze miasta zaprzestały swojej działalności we wrześniu 1939 r. Początkowo ich miejsce zajął niemiecki Szef Zarządu Cywilnego przy 8 Armii. Od października 1939 r., aż do 19 stycznia1945 r. funkcjonował w Łodzi Zarząd Miejski (Stadtverwaltung), kierowany przez pochodzącego z nominacji nadburmistrza. Miasto zostało włączone do Rzeszy i od lutego 1940 r. znajdowało się w Okręgu ?Kraj Warty? (Reichsgau Wartheland). W tym samym roku stało się siedzibą rejencji, a także zmieniło nazwę na Litzmannstadt.

Scope and Content

Akta Urzędu Municypalnego i Magistratu z lat 1794-1875 (okres funkcjonowania kancelarii polskiej): Wydział Administracyjny ? organizacja władz miejskich, opis historyczno-statystyczny, regulacja miasta, wytyczanie nowych dzielnic, podział na cyrkuły, sprawy o granice z właścicielami Bałut, rejestry pomiarowe, organizacja i działalność cechów, budowle miejskie, zagospodarowanie ulic, brukowanie i oświetlenie, regulacja rzek, budowa mostów i tam, eksploatacja lasów miejskich, sprawy finansowe miasta, wydatkowanie funduszów fabrycznych, pożyczki dla fabrykantów, akta ławnika fabrycznego w osadzie ?Łódzka?, protokoły posiedzeń Rady Miejskiej z lat 1861-1869; Sekcja Fabryczna ? wydzielenie terenów pod osadnictwo przemysłowe, założenie osad fabrycznych, budowa bielnika, folusza i przędzalni z funduszy rządowych, budowa fabryk prywatnych między innymi Ludwika Geyera, Traugotta Grohmana, Karola Scheiblera, kontrakty z osadnikami, pożyczki i ulgi dla nich, kontrola przywozu przędzy i produkcji, znaki fabryczne, dane statystyczne o produkcji włókienniczej, statystyka dotycząca ludności i gospodarki miasta oraz sąsiednich gmin; Wydział Policyjny ? kontrola ludności, ruch ludności, zezwolenia na przyjazd cudzoziemców, wyjazdy za granicę, emigracja, kontrola paszportów, nadzór policyjny nad ludnością, przestępstwa, areszty i śledztwa, zwalczanie chorób zakaźnych, zezwolenia na otwarcie aptek, budowa szpitali, kontrola sanitarna miasta, organizacja służby lekarskiej, kontrola cen na targowiskach, paszporty na wyjazd za granicę, świadectwa przesiedleń, dzienniki korespondencyjne; Wydział Skarbowy ? dochody i wydatki Kasy Miejskiej, dzierżawcy gruntów należących do miasta, czynsze i opłaty od mieszkańców, dochody skarbowe od cukru, soli, trunków i wyrobów tytoniowych, defraudacje skarbowe, licytacje i spadki, akta opieki nad małoletnimi i zabezpieczenie majątku po zmarłych rodzicach; Wydział Oświecenia ? budowa kościołów i domów modlitwy, ustanowienie dozorów kościelnych i bożniczych, urządzanie cmentarzy, kontrola funduszów kościelnych, fundusze szkolne, rachunki kas szkolnych, budowa i stan szkół, szkoły w osadzie przemysłowej ?Łódka? i szkoła Rzemieślniczo-Niedzielna; Wydział Służby Ogólnej ? akta dotyczące obsadzania stanowisk burmistrzów, sekretarzy i urzędników, ustanowienie służby ogólnej, egzaminy na ławników i kasjerów, nominacje, deklaracje i odznaczenia, ogłaszanie przepisów prawnych, ekspedycja poczty, akta personalne urzędników i funkcjonariuszy; Wydział Wojskowy ? utrzymanie gwardii narodowej i miejskiej, przemarsze wojsk, kwatery i furaż dla wojska, budowa koszar, pobór do wojska, spisy poborowych. Magistrat m. Łodzi z lat 1867-1914 (akta kancelarii rosyjskiej): Wydział Administracyjny, Oddział Administracyjny ? organizacja i kompetencje władz oraz instytucji miejskich, rozporządzenia prezydenta i władz zwierzchnich, budżety miasta, dochody z eksploatacji majątku miejskiego i zakładów, podatki, budownictwo miejskie oraz prywatne, zabudowa placów i ulic, pomiary i plany miasta oraz ulic, budowa studni i wodociągów, kanalizacja miejska, oświetlenie miasta, eksploatacja lasów miejskich, utrzymanie parków, powstawanie spółek akcyjnych, zakładanie i utrzymanie szkół, teatry, kina,chóry i towarzystwa śpiewacze, sprawy wyznaniowe, akta personalne urzędników magistratu oraz ich pensji i emerytur; Oddział Oświaty ? organizacja szkół i władz szkolnych, stan szkół elementarnych państwowych i prywatnych, średnich męskich państwowych żeńskich, szkół żydowskich, szkoły zawodowe, nauczyciele i ich uposażenia, fundusze szkolne, stypendia; Oddział Zdrowia ? przepisy, zarządzenia, organizacja szpitali i innych placówek opieki zdrowotnej, zakładanie aptek, walka z chorobami zakaźnymi, stan sanitarny miasta, statystyka zachorowalności, personel służby zdrowia; Oddział Administracji i Gospodarki Miejskiej ? uroczystości państwowe, wybory do Dumy, zarządzenia prezydenta w sprawie herbu, wydawnictwa urzędowe, organizacja magistratu, podatki miejskie, statystyka gospodarcza, ubezpieczenia od ognia, nadzór nad cechami rzemieślniczymi, statystyka przemysłowa, zaopatrzenie fabryk, oszacowanie majątku fabrykantów, wystawy przemysłowe, zbiórki pieniężne, zezwolenia na prowadzenie kantorów, nadzór nad instytucjami wyznaniowymi; Oddział Policyjny ? organizacja władz policyjnych, przepisy dotyczące spraw bezpieczeństwa i porządku publicznego, zwalczanie przestępczości, włóczęgostwa i fałszerstw, kontrola ksiąg ludności, przesiedlenia w obrębie miasta, kontrola cudzoziemców, sprawy paszportowe, nadzór budowlany, kontrola placówek handlu, restauracji i szynków, sprawy porządkowo-sanitarne miasta, zwalczanie przestępstw pospolitych, utrzymanie aresztów i osób aresztowanych, poszukiwanie zbiegów i osób skazanych wyrokami sądowymi; Oddział Wojskowo-Kwaterunkowy ? akta spraw dotyczących zakwaterowania i zaopatrzenia wojska; Oddział Wojskowo-Policyjny ? sprawy ogólne i organizacyjne, statystyka mieszkańców, kontrola ruchu ludności, przesiedlenia, pobór rekruta, spisy poborowych, odroczenia od służby wojskowej, księgi ludności stałej i niestałej; Kasa Miejska. Zarząd Miejski z lat 1915-1939: Rada Miejska ? stenograficzne protokoły posiedzeń, księgi uchwał Rady, akta powołania komisji radzieckich, protokoły zebrań komisji, zatwierdzanie statutów wydziałów, sprawy osobowe pracowników Zarządu; Wydział Prezydialny ? protokoły posiedzeń Magistratu, przepisy prawne, regulaminy dotyczące organizacji Zarządu Miejskiego i wydziałów, sprawozdania z działalności wydziałów, kontakty z urzędami administracji państwowej, udział miasta w uroczystościach, obchodach, zjazdach i kongresach, protokoły, sprawozdania oraz rejestracja drobnego przemysłu i rzemiosła, sprawozdania wydziałów dla prasy, odpowiedzi i wyjaśnienia w związku z ukazującymi się artykułami, wycinki z gazet, zakresy czynności pracowników, statutu etatów i stanowisk służbowych, klasyfikacja pracowników, ruch służbowy, przepisy dyscyplinarne, pomoc lekarska, emerytury i ubezpieczenia, wybory do Rady Miejskiej, wybory do Sejmu i Senatu; Wydział Finansowy ? organizacja Wydziału, przepisy biurowe, instrukcje kasowo-rachunkowe, budżety, sprawozdania finansowe, bilanse zamknięcia w instytucjach miejskich, rewizje, lustracje finansowe w wydziałach, pożyczki miejskie, listy gwarancyjne, prośby o zwolnienie od udziału w subskrypcjach, regulacja pożyczek przez banki; Wydział Podatkowy ? organizacja wydziału, statuty podatków i opłat na rzecz miasta oraz państwowych, sprawozdania oddziałów, przejęcie części kompetencji wydziału przez władze skarbowe, wymiar podatków miejskich i państwowych, wykaz posesji wraz ze szkicami sytuacyjnymi i tytułami własności do celów podatkowych; Wydział Oświaty i Kultury (początkowo Wydział Szkolny), Oddział Oświaty ? sprawy ogólne, skład, regulaminy, protokoły posiedzeń Wydziału, Rada Szkolna, komisje, sprawozdania, budżety Wydziału, wydatki szkół, kontakty z władzami szkolnymi, akta osobowe nauczycieli szkół miejskich, szkoły polskie, żydowskie, niemieckie powszechne, średnie miejskie, szkolne pracownie specjalistyczne, ambulatoria i pomoc lekarska dla uczniów, Opieka i Wychowanie ? kolonie, wycieczki, orkiestry szkolne, Oddział Obowiązku Szkolnego ? statut, sprawozdania Komisji Powszechnego Nauczania, przymus szkolny, frekwencja, kontrola szkół, szkoły miejskie powszechne i wieczorowe, kursy dla dorosłych, protokoły posiedzeń Komisji Kulturalno-Oświatowej, Oddział Kultury ? komisje: Oświaty i Kultury, Biblioteczna, Miejska Biblioteka Publiczna, biblioteki terenowe, wypożyczanie, zasób, ruch książek i czytelników, protokoły posiedzeń Komisji Teatralnej, afisze, programy, frekwencja, Miejski Kinematograf Oświatowy ? afisze, programy, koncerty, poranki muzyczne, muzea; Komitet Obywatelski Niesienia Pomocy Biednym ? organizacja, protokoły i sprawozdania z działalności, funkcjonowanie Komitetu Tanich Kuchen, protokoły posiedzeń Delegacji i Komisji Wydziału; Wydział Opieki Społecznej ? sprawozdania z działalności Komitetu Tanich Kuchen, Komitet Rozdziału Chleba i Mąki ? organizacja, podział miasta na okręgi, ich likwidacja, budżet, zadłużenie, likwidacja Komitetu, dostawy mąki, wypiek i sprzedaż chleba, kontrola i ekspertyza jakości produkcji, Instytucje dobroczynne ? składy zarządów, regulaminy, sprawozdania z działalności, prośby o dotacje, zawiadomienia o przyznanych dotacjach, pomoc dla więźniów, pomoc lekarska dla ubogich, pomoc prawna i pomoc dla bezrobotnych; Wydział Zdrowia Publicznego ? rozporządzenia, przepisy wydziałowe i władz nadzorczych, protokoły posiedzeń i sprawozdania z działalności, budżety i sprawy osobowe, Oddział Szpitalnictwa ? protokoły posiedzeń komisji lekarskiej, szpitale ? statuty, sprawozdania, subsydia, ruch chorych, leczenie i żywienie, sanatoria, ambulatoria, zbiornia miejska i przytułki, Sekcja Walki z Gruźlicą ? propaganda, organizacja dni gruźlicy, Oddział Sanitarny ? uchwały, sprawozdania, zjazdy lekarzy, raporty z dokonanych inspekcji sanitarnych miasta, higiena, epidemie, komoro dezynfekcyjna, Oddział Weterynaryjny ? rozporządzenia, sprawozdania statystyczne z zakresu chorób zwierzęcych i uboju; Wydział Techniczny, Oddział Ogólny ? regulaminy i schematy organizacyjne, przepisy kancelaryjne, komisje Wydziału, przepisy budowlane, cenniki, nabywanie nieruchomości, wywłaszczenia, dzierżawy, odszkodowania, Oddziała Budowlany ? plan zabudowy Łodzi i terenów podłódzkich, budowa kolonii mieszkaniowych, budowa placówek oświatowych, leczniczych, instytucji gospodarczych (rzeźni, stajni, garaży), gmachy miejskie ? budowa, przebudowa, utrzymanie, budowa domów urzędniczych i robotniczych oraz baraków dla bezrobotnych; Oddział Drogowy ? plany Łodzi i powiatów: łódzkiego, brzezińskiego, łęczyckiego, plan zabudowy okręgu łódzkiego, program robót, roboty publiczne i inwestycje, budowa i utrzymanie dróg, przebudowa ulic, konserwacja, pomiary ruchu drogowego, regulacja rzek, plany prac wodno-kanalizacyjnych, Oddział Regulacji ? protokoły Komisji Planu i Regulacji, plany ogólne zabudowy Łodzi, plany szczegółowe dzielnic i obiektów, ulice ? spisy, przemianowanie, oświetlenie, rozbudowa sieci tramwajowej, Oddział Pomiarów ? granice miasta, plany zabudowy i regulacji, regulacja dzielnic, ulic, placów, dróg, szos, rzek, plany i szkice parków, boisk ogrodów, szpitali, kościołów, zakładów miejskich, podział nieruchomości, Inspekcja Budowlana ? protokoły rozporządzenia, okólniki, sprawozdania, statystyka, Warsztaty Miejskie ? cegielnie, budynki stanowiące własność Zarządu Miejskiego; Wydział Plantacji ? delegacje Wydziału, organizacja, protokoły, sprawozdania z działalności, zadrzewienia miasta, ulic, parków, skwerów miejskich, zagospodarowanie obiektów sportowych, wystawy ogrodnicze i pokazy opieka nad grobami poległych w czasie I wojny światowej; Wydział Gospodarczy ? przepisy dotyczące aprowizacji, cenniki na artykuły pierwszej potrzeby, kredyt aprowizacyjny dla miasta, wykazy tanich kuchen i przydzielonych im produktów, wykazy kooperatyw, statuty organizacyjne Wydziału i podległych przedsiębiorstw, lustracje wydziału, oczyszczanie miasta, nieruchomości miejskie ? najem i dzierżawa; Wydział Statystyczny ? organizacja Wydziału, kancelaria, zjazdy, wydawnictwa własne, meteorologia ? notowania dzienne, demografia ? spisy powszechne, ruch ludności, statystyka wydziałów Zarządu, statystyka nieszczęśliwych wypadków, samobójstw, alkoholizmu, więziennictwa, statystyka gospodarcza ? płace, zatrudnienie, eksport tkanin, statystyka cen ? artykułów powszechnego użytku, hurtowych artykułów spożywczych, hurtowych w innych miastach Polski, ceny detaliczne i targowe odzieży oraz obuwia, budżety rodzin, sprawozdania dla GUS o cenach i kosztach utrzymania, obszar miasta i inkorporacje, kwestionariusze rodzin spisu ludności z 1918 r.; Wydział Ewidencji Ludności ? regulamin biura, przepisy meldunkowe, sprawozdania Biura Adresowego i Biura Ksiąg Ludności Stałej, statystyka ruchu cudzoziemców, ruch ludności polskiej w Łodzi; Urząd Stanu Cywilnego ? organizacja, sprawozdania, komisja do spraw ustalania wieku, sekty chrześcijańskie i zmiana wyznania, bezwyznaniowi; Urząd Rozjemczy ds. Najmu ? protokoły posiedzeń, sprawy sporne pomiędzy lokatorami i właścicielami domów; Urząd Mieszkaniowy ? sprawozdania z działalności, sprawy personalne; Urząd Zasiłkowy ? instrukcje dotyczące wypłaty zasiłków, opinie, biuletyny, budżet, statystyka wpływów i wypłat zasiłków; Wydział Przedsiębiorstw i Aprowizacji ? protokoły delegacji Wydziału, statuty i przepisy organizacyjne, organizacja nowych przedsiębiorstw, projekty budowy kolei Łódź-Rokiciny-Tomaszów, unowocześnienie rzeźni miejskiej, gazownia, elektrownia, oświetlenie ulic, budowa stacji autobusowych i benzynowych, Łódzkie Towarzystwo Elektryczne ? statut, sprawozdania, taryfy, tramwaje miejskie i podmiejskie, koncesje statut sprawozdania, budżety, oczyszczanie miasta, targowiska, Oddział Aprowizacji ? organizacja, statystyka ludności miasta i gmin podłódzkich, organizacja aprowizacji dla ludności Łodzi w 1939 r.; Wydział Przemysłowy ? przejęcie funkcji władzy przemysłowej I instancji od Komisarza Rządu na m. Łódź, organizacja i sprawozdania z działalności, cechy ? ankiety rzemieślnicze, rejestr cechów, legalizacja statutów, protokoły zebrań wyborczych, rejestry i skorowidze zakładów przemysłowych i handlowych; Wydział Prawny ? spory o wynagrodzenie za pracę, upadłości przedsiębiorstw oraz czynsze i związane z tym eksmisje; Wydział Kontroli ? powołanie Wydziału, udział w komisjach miejskich, usprawnienia gospodarki miejskiej, protokoły kontroli ogólnej, lustracja wydziałów i instytucji miejskich, budżety Zarządu, wydziałów i instytucji, Komisja Rewizyjna Rady Przybocznej ? powołanie, sprawozdania z działalności. Zarząd Miejski w Łodzi (Stadtverwaltung Litzmannstadt) 1939-1945. Zarząd Ogólny (Allgemeine Verwaltung). W jego skład wchodziły następujące wydziały: Główny i Organizacyjny (Haupt und Organisationsamt) ? okólniki nadburmistrza dotyczące spraw wewnętrznych Zarządu, sprawozdania wydziałów i przedsiębiorstw, budżety, sprawozdania komisarza miasta, prywatne prośby Niemców do nadburmistrza, protokoły posiedzeń decernentów, korespondencja burmistrza z prezesem rejencji, burmistrzami innych miast i władzami partyjnymi. Wydział Personalny (Personalamt) ?organizacja Wydziału, przepisy dotyczące uposażeń zatrudnionych pracowników, wykazy zatrudnionych według narodowości i wydziałów, wykazy pracowników wcielonych do wojska, do ?Volkssturmu? i do obrony przeciwlotniczej. Wydział Prawny (Rechtsamt) ? akta procesowe o czynsze, dzierżawy, ujednolicenie umów, podania, informacje o odszkodowaniach dla volksdeutschów za szkody wojenne i ?terror polski?. Wydział Statystyczny (Statistiches Amt) ? organizacja Wydziału, publikacje danych statystycznych, statystyka ludności, ruch naturalny ludności w dzielnicach, wyniki spisu ludności w 1940 r.; statystyka cen artykułów żywnościowych, odzieżowych, gospodarstwa domowego, budżety rodzinne; statystyka gospodarcza ? wykazy fabryk, zestawienia zakładów rzemieślniczych, przedsiębiorstwa miejskie, rzeźnia, kanalizacja i wodociągi, tramwaje, oczyszczanie miasta; placówki oświaty i kultury ? szkoły, biblioteki, teatry, muzea, hale sportowe; szpitale ? ruch chorych, personel lekarski; opieka społeczna nad dziećmi i młodzieżą; rolnictwo ? wykazy zasiewów, zwierząt gospodarskich, spis rolny z 1942 r.; meteorologia ? dzienne zestawienia temperatur, wilgotności, wiatru; Zarząd Getta (Gettoverwaltung) ? utworzenie getta, statystyka ruchu ludności, zaopatrzenie w żywność, leki i opał oraz rozdzia

Archivist Note

Selected by Krzysztof Tyszka from the database szukajwarchiwach.pl

Rules and Conventions

EHRI Guidelines for Description v.1.0