Akta gminy Czechowice-Dziedzice

Pojęcie gminy wiejskiej jako jednostki administracyjnej wprowadziła austriacka ustawa z dnia 12 sierpnia 1866 r. Zgodnie z tą ustawą, gminę reprezentowała Rada Gminna złożona z radnych, których liczba uzależniona była od liczby członków uprawnionych do wyboru radnych oraz Zwierzchność Gminna składająca się z naczelnika gminy, wójta i dwóch radnych (asesorów, przysiężnych). Do kompetencji organów samorządowych w gminach m.in. należało zarządzanie majątkiem gminnym, czuwanie nad bezpieczeństwem osób i ich mienia, utrzymanie gminnych dróg, mostów, ulic i placów, opieka społeczna nad szkołą ludową itp. Władzą zwierzchnią gminy była Rada Powiatowa, a w jej zastępstwie Wydział Powiatowy. Powyższa organizacja gminy utrzymała się prawie bez zmian do 1933 r., kiedy to ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego z dnia 23. 03. 1933 r. wprowadziła zmianę w organizacji gminy wiejskiej. Według ustawy z roku 1933 każda gmina wiejska była samorządną jednostką terytorialną, której organem stanowiącym i kontrolnym była Rada Gminna, a organem zarządzającym i wykonawczym był Zarząd Gminy. Członkami Rady Gminnej byli wójt jako przewodniczący, podwójci, ławnicy oraz radni w liczbie od 12 do 20 w zależności od liczby mieszkańców danej gminy. Zarząd Gminny składał się z wójta, podwójciego oraz dwóch ławników, zaś gmina liczących ponad 10 tys. mieszkańców trzech ławników. Władzą zwierzchnią gminy wiejskiej był Wydział Powiatowy. Obszar gminy wiejskiej, jeżeli nie stanowił jednej miejscowości, dzielił się na gromady. Gromadę wiejską stanowiła z reguły każda miejscowość (osiedle, wiejska kolonia itp.). Miejscowości te jednak mogły być połączone i tworzyć wspólną gromadę. Organem uchwalającym w gromadzie była Rada Gromadzka lub zebranie gromadzkie, a organem wykonawczym gromady był sołtys, bądź jego zastępca ( podsołtys). Zakres działania gromady obejmował zarząd majątkiem gromady i dobrem gromadzkim oraz rozporządzenie dochodami z tych źródeł. Nadzór państwowy nad działalnością gromad wykonywał Wydział Powiatowy. Po agresji Niemiec na Polskę w 1939 r. część ziem polskich została bezprawnie wcielona do Rzeszy Niemieckiej. Między włączonymi do Rzeszy terenami znalazły się województwo katowickie wraz z miastem Bielsko i powiatem. Ustrój dotychczasowych gmin polskich na terenie powiatu bielskiego został w okresie okupacji hitlerowskiej podporządkowany administracji władz niemieckich. Organizację oraz zasadnicze kompetencje gmin na terenach przyłączonych do Rzeszy niemieckiej określa Niemiecka Ordynacja Gminna, wydana 21.12. 1939 r. Na czele Urzędu Gminnego stał burmistrz, który był kierownikiem i zarządcą gminy oraz sprawował władzę ustawodawczą i wykonawczą. Ponosił wyłączną i pełną odpowiedzialność za wykonanie w gminie czynności. W sprawach istotniejszej wagi burmistrz zasięgał porady radnych gminy (Beigeordnete). Burmistrz informował ludność o zarządzeniach i zmianach w administracji gminnej. Był przełożonym zatrudnionych w gminie urzędników i robotników. Stałym zastępcą burmistrza był pierwszy radny gminy, do którego obowiązków należało załatwianie spraw łącznie z podejmowaniem decyzji w razie nieobecności burmistrza. Burmistrz reprezentował gminę na zewnątrz zarówno w sprawach publicznoprawnych, jak również administracyjnych. Radni gminni wybierani byli regularnie co 6 lat, a ich liczbę określał paragraf 49 Niemieckiej Ordynacji Gminnej, który stanowił, że :

• w gminach poniżej 1 tys. mieszkańców mogło być 4-6 radnych gminnych
• w gminach od 1 tys. do 3 tys. mieszkańców - 8 radnych gminnych
• w gminach do 10 tys. mieszkańców - 12 radnych gminnych. Radni uprawnieni byli do odbywania posiedzeń tylko pod przewodnictwem burmistrza lub jego zastępcy. Burmistrz przewodniczył obradom, otwierał je i zamykał. Administracja gminna wprowadzona przez okupanta, została uchylona dopiero przez władze Polski Ludowej art. 11 dekretu z dnia 21.07.1944 r. Po zakończeniu wojny i wytyczeniu granic politycznych Polski, podział terytorialny państwa uległ w stosunku do stanu z dnia 31. 08. 1939 r. poważnym zmianom. Wprowadzono szereg poprawek w granicach województw oraz w podziale ich na powiaty, zaszły również zmiany w podziale powiatów na gminy. W świetle istniejącego podziału administracyjnego państwa najmniejszą jednostką terytorialną była gminna rada narodowa, działająca na zasadzie ustawy o organizacji i zakresie działania rad narodowych z dnia 11.09.1944 r. a powołany dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23.11. 1944 r. Samorząd wiejski w tym okresie charakteryzowała centralizacja organów samorządowych: gminnej rady i zarządu gminnego. Organem wykonawczym był zarząd gminy złożony z wójta podwójciego oraz ławników. Samorząd terytorialny spełniał poważne zadanie. W myśl artykułu 1 wymienionego dekretu do zakresu działania samorządu terytorialnego miały należeć sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, o ile nie były wyraźnie zastrzeżone do kompetencji władz państwowych. Samorząd terytorialny reprezentowany przez terenową radę narodową stanowił korporację prawa publicznego i posiadał osobowość prawną. Każda rada narodowa niższego stopnia podlegała bezpośredniemu nadzorowi rady narodowej wyższego stopnia i w związku z tym wszystkie uchwały rad narodowych wojewódzkich, powiatowych miejskich i gminnych wymagały zatwierdzenia prezydium rady narodowej wyższego stopnia. Organem wykonawczym gminnej rady narodowej był Zarząd Gminny składający się z wójta, podwójciego i trzech członków zarządu, wybieranych przez gminną radę narodową w sposób przewidziany dla burmistrzów i członków zarządów miejskich. Wybór wójta i podwójciego wymagał zatwierdzenia przez właściwego starostę. Wójtowi dla celów administracji gromad podlegali sołtysi i podsołtysi, wybierani przez ogólne zebranie mieszkańców gromady. Brali udział w posiedzeniach Zarządu Gminnego. Czynności kontrolne nad gospodarką Zarządu Gminnego sprawowała z ramienia GRN Gminna Komisja Kontroli Społecznej. Jako najwyższy organ uchwałodawczy i kontrolujący wprowadzono we wszystkich gminach wiejskich - gminną radę narodową spełniającą swe czynności poprzez prezydium składające się z przewodniczącego, wiceprzewodniczącego i trzech członków, oraz przez komisję zajmującą się poszczególnymi zagadnieniami urzędu gminnego. W latach 1945 - 1948 w każdej Radzie Narodowej powstało sześć komisji. Komisje: Drogowa, Finansowa, Budżetowa, Oświatowa, Rolna, Urządzeń Osiedli oraz Zdrowia Pracy i Pomocy Społecznej, a ponadto w poszczególnych gminach działały również inne komisje, powoływane w miarę potrzeby do doraźnych akcji. W latach 1945 - 1950 władza gminna, podobnie jak w okresie przedwojennym w sprawach własnego zakresu działania podlegały Wydziałowi Powiatowemu, w sprawach zaś poruszonych zakresem działania staroście powiatowemu, będącego z urzędu przewodniczącym Wydziału Powiatowego. Dnia 20. 03. 1950 r. wydano ustawę o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, która wprowadziła zmiany w pojęciu gminy i podziale miast, rozszerzyła zakres działania rad narodowych i tryb ich postępowania. W miejsce zniesionego Urzędu Gminnego powołano Prezydium Gminnej Rady Narodowej. Rada Państwa i Rada Ministrów w dniu 24.12.1954 r. wydała uchwałę w sprawie prac przygotowawczych do powołania Gromadzkich Rad Narodowych. Z dniem 31. 12. 1954 r. zakończyły swą działalność Prezydia Gminnych Rad Narodowych oraz przestały istnieć gminy jako jednostki terytorialno - administracyjne. Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 25. 09. 1954 r. o reformie podziału administracyjnego i powstania Gromadzkich Rad Narodowych, wprowadzony został podział powiatów na gromady, będące terytorialnie jednostką pośrednią pomiędzy dawną gminą i dawną gromadą.